Skażenie grzybów cezem-137 po katastrofie w Czarnobylu

Wśród sztucznych nuklidów promieniotwórczych, będących produktami rozszczepienia uranu, a zatem występujących podczas awarii reaktorów i wybuchów bomb jądrowych, kluczową rolę odgrywa jod-131, stront-90 i cez-137. Z uwagi na krótki okres półrozpadu jodu-131 (8 dni) oraz niewielką rozpuszczalność strontu-90 przyjęto cez-137 za wyznacznik skażenia produktów żywnościowych substancjami promieniotwórczymi. Cez jest powinowaty do potasu, zatem jego związki wykazują rozpuszczalność w wodzie i łatwo rozpowszechniają się w biosferze. Szczególnie podatne na wychwyt cezu są grzyby, chętnie jedzone w Polsce, stąd prowadzone po awarii w Czarnobylu badania stężenia tego izotopu. Chciałbym przytoczyć w tym miejscu wnioski z pracy Krystyny Skibniewskiej i Stefana Smoczyńskiego pt. Wpływ obróbki kulinarnej na poziom radiocezu w grzybach (Rocznik PZH, 1999, 50, nr 2, s. 157-162). Próbki wybranych gatunków grzybów zebrano dwukrotnie, 5 i 9 lat po katastrofie, po oczyszczeniu zostały zwęglone i spopielone, a następnie dokonano sorpcji cezu, mierzonego sondą scyntylacyjną beta przez zestaw ZAPKS-1. Następnie badania powtórzono, po poddaniu grzybów normalnej obróbce kulinarnej - gotowano je, duszono, marynowano. Główne konkluzje artykułu głoszą, że:

• w grzybach wielkoowocnikowych długo utrzymuje się stężenie radioaktywnego cezu,
• stężenie cezu zależy od gatunku grzyba, szczególnie wychwytują cez podgrzybki, jak również lejkówki i opieńki miodowe,
• niskie stężenie cezu stwierdzono w borowikach szlachetnych (prawdziwkach) i pieprznikach jadalnych (kurkach),
• procesy kulinarne obniżają stężenie cezu o 50-85%, gdyż cez przechodzi łatwo do środowiska wodnego - pasteryzowany podgrzybek zajączek i marynowana gąska zielona straciły 85% cezu, wynik potwierdzili inni badacze - np. gotowany pokrojony krowiak podwinięty stracił 64% cezu (cyt. za Flakiewicz W., Bońkowski J.: Radionuklidy w grzybach,  Aura, 1991,(7),
• zawartość cezu w grzybach na terenie Polski wykazuje dużą zmienność, co może wynikać zarówno z metodologii badań, jak i z nierównomierności skażeń po awarii w Czarnobylu - por. mapa z Atlasu radiologicznego Polski,
• badania wymagają powtórzenia na większej próbie,
• co ciekawe, praca wspomina o podwyższonym skażeniu grzybów w województwie olsztyńskim, gdzie skażenie powietrza w kwietniu 1986 r. było największe, ale zupełnie pomija tzw. anomalię opolską, gdzie wraz z lokalnymi opadami deszczu spadło na ziemię dużo więcej cezu niż w innych rejonach kraju:

Zawartość Cs-137 w podgrzybkach - jak widać olsztyńskie nieco oberwało, ale nic to w porównaniu z opolskim:

Źródło - http://www.if.pw.edu.pl/~pluta/pl/dyd/mfj/zal03/paszta/czarnobyl.ppt

W kwestii zawartości poszczególnych radionuklidów w glebie i wodzie odsyłam do zeszłorocznej notki, w której przytaczam dane z Atlasu radiologicznego Polski [LINK]. Obecnie aktywność tych nuklidów jest znacznie mniejsza niż w pierwszych latach po katastrofie i nie stanowi zagrożenia dla zdrowia. Jej wykrywanie jest możliwe tylko dzięki nowoczesnej, wysokoczułej aparaturze pomiarowej, mogącej mierzyć nawet śladowe stężenia izotopów promieniotwórczych.