Monitor skażeń rąk, obuwia i odzieży MSK-1

Pod koniec lat 50. XX w. coraz powszechniejsze zastosowanie radioizotopów w nauce, medycynie i przemyśle spowodowało konieczność zabezpieczenia pracowników przed szkodliwym działaniem promieniowania jonizującego. Oprócz kontroli przyjmowanych dawek od napromieniowania zewnętrznego (dawkomierzami elektrooptycznymi i błonami dozymetrycznymi) konieczna była również kontrola skażeń ciała i odzieży, aby uniknąć znacznie groźniejszego napromieniowania wewnętrznego. Szczególne zagrożenie stwarzały emitery promieniowania alfa, wyjątkowo niebezpieczne w przypadku dostania się do organizmu.

W Pracowni Dozymetrycznej Instytutu Badań Jądrowych opracowano przyrząd MSK-1, będący poprzednikiem bramek dozymetrycznych. Produkowała go w małej serii Konstrukcyjno-Prototypowa Spółdzielnia Pracy "Eureka". Miernik pozwalał na szybkie wykrycie nawet nieznacznych skażeń rąk, obuwia i odzieży.

Przyrząd ma trzy osobne tory pomiarowe, z których dwa pozwalają na selektywny pomiar skażeń alfa oraz beta+gamma (czułość dla Pu-239 i Sr-90):

• pomiar skażeń rąk w dwóch wnękach na dłonie (scyntylator ZnS(Ag)+plastikowy NE102), czułość:
• alfa -  5*10^-6 µCi/cm2 (0,185 Bq/cm2) 
• beta - 5*10^-5 µCi/cm2 (1,85 Bq/cm2) 
• pomiar skażeń odzieży zewnętrzną sondą (scyntylator ZnS(Ag)+plastikowy fi 100 mm), czułość:
• alfa - 10^-5 µCi/cm2 (0,37 Bq/cm2)
• beta - 10^-4 µCi/cm2 (3,7 Bq/cm2)
• pomiar skażeń obuwia (5 liczników STS-6 w metalowym podnóżku 370 x 300 mm), czułość 10^-5 µCi/cm2 (0,37 Bq/cm2)

Użycie podwójnych scyntylatorów - ZnS(Ag) na promieniowanie alfa i plastikowego na emisję beta oraz gamma - sprawia, że jednocześnie mierzone są wszystkie rodzaje promieniowania, zaś na postawie amplitudy impulsów przyrząd rozróżnia, co jest źródłem emisji (cząstki alfa czy cząstki beta/kwanty gamma). 

Zewnętrzna sonda ma ten sam układ scyntylatorów co mierniki skażeń dłoni, jednak scyntylator jest cieńszy (3 mm zamiast 4 mm), zatem czułość jest dwukrotnie mniejsza. 

Podnóżek do pomiaru skażeń obuwia przypomina sondy SGB-1P i SGB-3P. W publikacjach występuje rozbieżność co do liczby detektorów: Aparatura jądrowa - informator techniczny (1963) podaje 4 liczniki, zaś Energia jądrowa w Polsce w latach 1961-1963 (1966) wspomina o 5 licznikach. W pierwszym przypadku jeden licznik przypadałby na 92,5 mm szerokości podnóżka, w drugim na 74 mm.

Główną funkcją przyrządu jest indykacja skażeń przekraczających określony próg za pomocą sygnalizacji dźwiękowej i świetlnej. Pomiar odbywa się automatycznie po włożeniu rąk do wnęk ze scyntylatorami. Standardowy czas pomiaru wynosi 6 sekund, przedwczesne wyjęcie rąk uruchamia alarm. Jeśli skażenie zostanie wykryte, pomiar ulega przedłużeniu. Wartość skażenia można sprawdzić na mikroamperomierzu, przełączanym między poszczególnymi kanałami, jest to jednak dodatkowa funkcja, a zakres miernika nie jest duży (trzykrotność dopuszczalnego skażenia). Dodatkowo każdy kanał ma sygnalizację impulsów (błyski osobnych lampek oraz dźwięki z głośnika).

Przyrząd pozwala na jednoczesną kontrolę dwóch osób - jedna mierzy skażenie rąk i obuwia, w tym czasie zewnętrzną sondą dokonywany jest pomiar skażeń odzieży drugiej osoby.

Na zakończenie zamieszczam skany całego opisu przyrządu ze wspomnianego katalogu Aparatura jądrowa...:

MSK-1 był wyprodukowany w małej serii, dokładna wielkość produkcji nie jest mi znana, nie mam też  informacji dotyczących jego zastosowania w placówkach naukowych.

Podobne urządzenia są nadal produkowane, czego przykładem może być ten oto Hand-Foot-Clothing Monitor oferowany przez Mediso Polska:

https://mediso.pl/mierniki-skazen-bramki/bramki-dozymetryczne-hfc-monitor,prod,87,135.php

Jeżeli dysponujecie dodatkowymi informacjami na temat monitora skażeń MSK-1, szczególnie dotyczącymi jego praktycznego wykorzystania, dajcie znać w komentarzach!

***

Zachęcam też do wspierania bloga, zarówno pośrednio, poprzez zakup dozymetrów [LINK], jak i bezpośrednio, przez Patronite lub BuyCoffeeTo