Obiektyw do projektora ze szkła torowego

Od dłuższego czasu polowałem na obiektyw z soczewkami zawierającymi Th-232m który dodawano, aby polepszyć właściwości optyczne szkła. Były to zwykle konstrukcje japońskie, dość drogie, ewentualnie z NRD i ZSRR. Niestety pomimo długich poszukiwań na targach i sprawdzania wszystkich podejrzanych soczewek do tej pory mi się to nie udało. Jedynie służbowo miałem styczność z Biometarem 2,8/80 do aparatu Pentacon Six [LINK]. Co ciekawe, inny egzemplarz tego samego modelu, różniący się tylko zewnętrznym wykonaniem (była to "zebra") już nie wykazywał aktywności.

Zakupów na Allegro unikałem z racji bardzo wysokich cen obiektywów znajdujących się na liście "świecących" - zwykle są to setki, jeśli nie tysiące złotych, a i tak nie mamy pewności, czy "świecą" dopóki nie otrzymamy paczki: - https://camerapedia.fandom.com/wiki/Radioactive_lenses 

Oczywiście, są "pewniaki", jak np. Super Takumar 1,4/55, którego ceny zaczynają się od 400 zł (nie mylić z dużo tańszym Takumarem 1,8/55):

W innych przypadkach tylko niektóre partie obiektywów miały dodatek toru - np.  Industar 61Ł/D, których trochę przebadałem, a jeden nawet kupiłem na Allegro - niestety nie "świecił", za to przydał się do makrofotografii.

Tymczasem w trakcie kolejnej wizyty zatrzymałem się przy stoisku ze stertą soczewek. Przy żadnej z nich Polaron nie zarejestrował znacznego wzrostu mocy dawki, zwróciłem jednak uwagę na leżący obok niepozorny obiektyw. Wynik skoczył od razu do 5 µSv/h, co przesądziło o zakupie.

Obiektyw nie nosi żadnych oznaczeń producenta, które umieszczane były zwykle na oprawce przedniej soczewki. Brak przysłony oraz długi gwint (aż 22 mm) pozwalają podejrzewać, że pracował w projektorze filmowym, ewentualnie w rzutniku slajdów. Średnica zewnętrzna 60 mm, głębokość całkowita 50 mm, a bez tylnej wystającej soczewki 38 mm. Gwint M56x1. Średnica przedniej soczewki 50 mm, a ogniskowa zmierzona podczas skupiania promieni słonecznych na kartce wyniosła ok. 55 mm. Obudowa z aluminium lub jego stopu. Tyle kwestii formalnych, zajmijmy się aktywnością.

Moc dawki gamma jest dość zbliżona na różnych dozymetrach, a stosunek promieniowania gamma do łącznej emisji beta+gamma charakterystyczny dla toru-232. Podobna proporcja występuje przy siateczkach żarowych czy medalionach Quantum Pendant. Pomiar od przedniej soczewki:

• Polaron - 15/4,5 µSv/h
• RK-67 - 12/4 µSv/h
• RK-21C - 4/1-2 µSv/h
• EKO-C 125/50 cps (z boku 30 cps)
• Sosna z licznikami rozstawionymi szeroko - 2,2/8,2 µSv/h
• Sosna z licznikami rozstawionymi blisko -  2,6/11,5 µSv/h
• DP-5WB - 3/10 µSv/h

Dozymetry mierzące tylko łączną emisję beta i gamma dają następujące wyniki:

• Rodnik 3 - 7,3 µSv/h 
• Soeks 01M - 6,6 µSv/h 
• Soeks 112 - 5,6 µSv/h
• GQ GMC-320 Plus - 2,5 µSv/h 
• KB-4011 - 2,6 µSv/h  µSv/h 
• Soeks Ecovisor F4 - 6,2 µSv/h 

I na koniec przyrządy mierzące samą emisję gamma:

• PM-1203 - 2,3 µSv/h 
• BR-9B - 3,4 µSv/h (wraz z częścią emisji beta, która przedostaje się przez plastik obudowy)
• Radiatex MRD-2 - 4,14 µSv/h (.j.w.)
• Nuclear Enterprises No. 1700 - 1000 cpm (detektor scyntylacyjny)

Pomiar przy tylnej soczewce jest znacznie niższy, jeśli chodzi o łączną emisję. Dodatkowo można zauważyć, że różnica między pomiarami z zamkniętą i otwartą klapką filtra jest minimalna. Pozwala to sądzić, że aktywność pochodzi tylko od przedniej soczewki, a tylna, nieaktywna, jedynie tłumi miękkie promieniowanie z przedniej. Pomiar Sosną z licznikami rozstawionymi blisko daje pomiar gamma rzędu 3,9 µSv/h, a łączny 4,7 µSv/h. Polaron odpowiednio 5 i 6,2 µSv/h

Szkło soczewek nieco zbrązowiało pod wpływem promieniowania. Jest to jeden ze sposobów na rozpoznanie dodatku toru w szkle - wystarczy spojrzeć na jakąś białą powierzchnię:

Zabarwienie można usunąć przez wystawienie na światło słoneczne - zawarty w nim ultrafiolet przywraca szkłu neutralną barwę - ale jeśli nie zamierzamy używać takiego obiektywu do zdjęć, zostawmy ten objaw obecności Th-232. Poniżej obiektyw Nikon 1,4/35 przed i po odbarwieniu:

http://www.dvinfo.net/forum/canon-eos-crop-sensor-hd/490752-de-yellowed-radioactive-nikon-lens.html

Zachowanie tego zabarwienia pozwala uzyskać na zdjęciu efekt starej przyżółconej fotografii czy pocztówki, choć oczywiście można to również zrobić w programie graficznym.

Na koniec oczywiście pytanie o bezpieczeństwo. Jakkolwiek promieniowanie toru jest nieco bardziej przenikliwe niż uranu, stosowanego m.in. w szkle uranowym i ceramice, to jednak zarówno moc dawki, jak i odległość, stwarzana przez korpus aparatu zapewniają bezpieczeństwo użytkowania. Tym bardziej nie ma zagrożenia w przypadku obiektywów do projektorów i rzutników, które obsługuje się z odległości wyciągniętej ręki. Temat zresztą poruszałem w poprzedniej notce o obiektywach [LINK]. Nie dajcie się zwieść alarmistycznym filmikom, których trochę można znaleźć na Youtube, a które są obliczone na tanią sensację:

Jeżeli macie jakieś podejrzenia co do producenta tego obiektywu, okresu powstania lub zastosowania, dajcie znać!

Edit 16.06.2020 - udało mi się znaleźć pojedynczą soczewkę od podobnego obiektywu - pomiar emisji gamma jest podobny, natomiast emisja beta jest wyższa z uwagi na możliwość większego zbliżenia pojedynczej soczewki do powierzchni detektora niż soczewki zamontowanej w obiektywie [LINK]