Intensitetsmåler Model 1963

Przyrząd ten był używany przez duńską armię w latach 60. Jest to rentgenometr, w duńskiej nomenklaturze określony jako Intensitetsmåler, czyli miernik natężenia (promieniowania), analogicznie do czeskiego Intenzimetr (np. DC-3A-72). Mierniki z tej kategorii służą do pomiaru wysokich poziomów promieniowania, występujących w warunkach wojny jądrowej.

Oprócz wojskowego oznaczenia Intensitetsmåler Model 1963 przyrząd nosi też sygnatury niemieckiego producenta: TOTAL 6115D. Z tym samym oznaczeniem występuje też jako Model 1965:

https://de.bisgaardnielsen.dk/shop/15-diverse/595-radioaktive-strahlung-messgerat/

Inne egzemplarze sygnowano Intensitetsmåler M65, ale bez modelu 6115D, choć to ten sam miernik:

https://ham.brugtgrej.dk/annonce/168371

Detektorem promieniowania jest komora jonizacyjna z okrągłym okienkiem umieszczonym na spodniej ściance obudowy. Okienko ma gęstość powierzchniową 25 mg/cm2, zatem przepuszcza również promieniowanie beta, szczególnie o wyższych energiach i aktywnościach.

W tym celu w dolnej części futerału przewidziano klapkę, odsłanianą w celu pomiaru skażeń emiterami beta. 

Przyrząd mierzy przede wszystkim moc dawki promieniowania gamma. Wyskalowany jest w rentgenach na godzinę, od 10 mR/h aż do 500 R/h w 4 podzakresach, kolejno:

• 10 - 500 R/h (0,1 - 5 Sv/h)
• 1 - 50 R/h (10 - 500 mSv/h)
• 0,1 - 5 R/h (1 - 50 mSv/h)
• 0,01 - 0,5 R/h (0,1 - 5 mSv/h)

Główna skala ma 5 indeksów podstawowych umieszczonych nad szczeliną, w której przesuwają się podziałki z wartościami odpowiadającymi poszczególnym zakresom. Przyrząd uruchamiamy obrotowym przełącznikiem zmiany zakresów według typowego schematu. Najpierw sprawdzamy napięcie zasilania w pozycji BAT - wskazówka powinna się znaleźć na czarnym łuku z prawej strony skali:

Następnie w pozycji NUL sprawdzamy, czy wskazówka pokrywa się z zerem na skali i w razie potrzeby regulujemy pokrętłem. Potem wybieramy właściwy zakres pomiarowy. Zakresy ułożono w kolejności od najwyższego, aby włączenie przyrządu w warunkach silnego promieniowania nie spowodowało przeciążenia i uszkodzenia miernika. Jest to powszechna praktyka w konstrukcji przyrządów dozymetrycznych, zarówno wojskowych, jak i cywilnych, choć zdarzają się wyjątki, np. radziecki DP-2 [LINK].  

Przyrząd przeznaczony jest do pracy w warunkach wojny jądrowej, kiedy moc dawki sięga dziesiątek i setek rentgenów na godzinę. Najniższy zakres zaczyna się od 0,01 R/h (10 mR/h = 100 µSv/h) a kończy na 0,5 R/h (5 mSv/h), zatem nawet najmocniejszymi źródłami dostępnymi w codziennym życiu go nie uruchomimy. Przypomnę, że najsilniej aktywne zegary lotnicze emitują do 5-7 mR/h promieniowania gamma, czyli poniżej najmniejszej podziałki na skali. Nie mamy więc szansy, by spowodować zauważalny wzrost wskazań jakimkolwiek "domowym" źródłem promieniowania. 

Rentgenometr ten zasilany jest z jednej baterii R-20 (C) umieszczonej w w zakręcanej komorze na spodzie obudowy. 

Intensitetsmåler Model 1963 ma na przednim panelu gniazdo typu DIN-6 do podłączenia zewnętrznego wskaźnika, umożliwiającego zdalny odczyt z odległości do 30 m. 

https://allegro.pl/oferta/licznik-gaigera-intensistetsmaler-m65-przedluzka-8169264869

Zestaw ten był przewidziany do instalowania w centrach dowodzenia Obrony Cywilnej. Poniżej przykładowe rozwiązanie w Silkeborgu:

https://www.danskkoldkrigsforening.dk/kommandocentralen-som-maalestation/

Wskaźnik miał osobne zasilanie z baterii umieszczonej w bakelitowym cylindrycznym pojemniku. Gdy miernik pracował samodzielnie, w gniazdo była wpięta wtyczka zwierająca styki, bez niej dozymetr się nie uruchomi. 

Warto o tym pamiętać - dozymetr z niepodłączoną wtyczką nie przeprowadzi nawet testu baterii.

Do miernika przewidziany była torba wraz z osobną kieszonką na zasilanie zewnętrzne:

https://archiwum.allegro.pl/oferta/licznik-geigera-radiometr-intensitetsmaler-m65-i6903482002.html

Torby w kolorze zielonym wskazywały na przeznaczenie miernika dla wojska.

Szare torby przydzielano do egzemplarzy przeznaczonych dla duńskiej obrony cywilnej:

Kilka lat temu w zagranicznych serwisach aukcyjnych mierniki te były wyprzedawane w fabrycznych zestawach, wraz z firmowym kartonem:

https://de.bisgaardnielsen.dk/shop/15-diverse/595-radioaktive-strahlung-messgerat/

https://ham.brugtgrej.dk/annonce/168371

Pierwsza strona instrukcji do obu wersji (1963 i 1965)

https://ham.brugtgrej.dk/annonce/168371

Przyrząd ma obecnie znacznie wyłącznie kolekcjonerskie z uwagi na zakres pomiarowy zaczynający się znacznie powyżej wartości, jakie możemy zmierzyć w codziennym życiu. Jeżeli zaś zacznie coś wskazywać, oznacza to albo początek wojny jądrowej, albo poważną awarię radiacyjną w naszej okolicy. Intensitetsmaler Model 1963 to bardzo rzadki miernik - do tej pory na polskim rynku pojawiły się tylko dwa egzemplarze oraz jeden komplet wskaźnika do zdalnego odczytu. Jeśli dysponujecie egzemplarzem tego rentgenometru lub dokumentacją, dajcie znać w komentarzach!