Dozymetr RadEye G-10 Gamma Survey Meter

Firma Thermo Fisher Scientific Messtechnik GmbH [LINK] oferuje szeroką gamę dozymetrów do użytku profesjonalnego, z których dwa już były prezentowane na blogu:

• Series 900 Mini Monitor - LINK
• SmartION 2120S - LINK

Teraz dzięki uprzejmości Czytelnika mogę przedstawić RadEye G-10 Gamma Survey Meter

Dozymetr należy do serii G, obejmującej cztery mierniki różniące się zakresem oraz jednostką, w której je wyskalowano. Dodatkowo każdy z nich może być wykonany w wariancie iskrobezpiecznym (Ex). Dla ułatwienia orientacji poszczególne modele różnią się kolorem etykiety - zestawienie specyfikacji cytuję za stroną producenta:

https://www.thermofisher.com/document-connect/document-connect.html?url=https://assets.thermofisher.com/TFS-Assets%2FCAD%2FProduct-Information%2FRadEye-G-Brochure.pdf

Prezentowany miernik to RadEye G-10, mierzący promieniowanie gamma o energii od 50 keV do 1,5 MeV. Nominalny zakres pomiarowy wynosi 0,5 µSv/h - 100 mSv/h, jednak przyrząd rejestruje promieniowanie już od poziomu tła naturalnego (0,05-0,15 µSv/h). Stała czasu zmienia się wraz z mierzonym poziomem promieniowania i szybkością jego wahań - na początku zakresu wynosi 100 s, zaś na końcu 1 s (mechanizm Advanced Digital Filter).

Detektorem promieniowania jest skompensowany energetycznie licznik G-M typu Centronic ZP 1202 [specyfikacja - LINK] umieszczony pod spodnią ścianką obudowy. 

Licznik ten został wprowadzony na rynek w 2011 r. 

Jego środek oznaczono krzyżykiem na spodniej ściance obudowy. 

Wynik podawany jest na wyświetlaczu LCD z podświetleniem, które może być włączane okresowo lub na stałe. 

Na ekranie widzimy takie dane jak:

• bieżąca moc dawki
• skala logarytmiczna (0,1 - 1 - 10 - 100 µSv, 1 -10 - 100 mSv) z zaznaczonymi progami alarmu mocy dawki (w moim przypadku 100 µSv/h i 1 mSv/h)
• wskaźnik baterii
• kontrolka pracy przyrządu ("bijące serce", podobny patent zastosowano w Bosean FS-600)
• temperatura w st. C
• kontrolka dźwięku impulsów
• strzałki obrazujące trend zmiany mocy dawki (wzrostowy lub malejący)

Dozymetr obsługujemy za pomocą klawiatury membranowej z czterema przyciskami na przednim panelu oraz dodatkowym przyciskiem na prawym górnym rogu obudowy.

Ich funkcje są następujące:

• [klucz/On/strzałka w dół] 
• dłuższe przytrzymanie: 
• włącza dozymetr, wówczas miernik rozpoczyna procedurę testową - uruchamia się alarm świetlny i dźwiękowy, a na wyświetlaczu pojawia data kalibracji, napięcie baterii, wersja oprogramowania itp.

• przy włączonym dozymetrze powoduje zablokowanie klawiatury - wtedy dozymetr wyświetla ekran główny z wynikiem bieżącego pomiaru, ale po naciśnięciu dowolnego przycisku pojawia się ekran z komunikatem, aby wcisnąć klawisze zgodnie z podaną kolejnością:

• krótkie wciśnięcie przy włączonym dozymetrze przenosi nas do menu wykresu mocy dawki, obejmującego ostatnie 50 sekund. Co ciekawe, z tego ekranu wyjdziemy tylko tym samym przyciskiem, użycie pozostałych, omówionych poniżej, ostatecznie odeśle nas do tego samego ekranu.

• [Info/strzałka w górę]
• pierwsze wciśnięcie wyświetla łączną dawkę oraz czas, jaki pozostał do uruchomienia alarmu progowego łącznej dawki 

• drugie wciśnięcie przenosi nas do menu z maksymalną i średnią mocą dawki oraz czasem od ostatniego resetu. Możemy też tutaj zresetować wszystkie te wartości (nie ulegają wyzerowaniu po wyłączeniu dozymetru). Resetu łącznej dawki dokonujemy w innym menu.

• [Menu/strzałka w lewo] - przycisk przenosi nas do menu z ustawieniami dozymetru. Tu jest pewien problem. Otóż RadEye G-10, podobnie jak niektóre inne profesjonalne dozymetry indywidualne (DMC-3000) ma możliwość wyłączania niektórych funkcji, aby nie były dostępne dla użytkownika. Odbywa się to po podłączeniu dozymetru do komputera za pośrednictwem specjalnego terminala. W skrajnych przypadkach dozymetr będzie służył tylko do wyświetlania wyniku (!). W związku z tym pozycje w menu mogą się różnić między poszczególnymi egzemplarzami. W dozymetrze, który testowałem, menu przedstawia się następująco:

• switch off - wyłączenie dozymetru (pojawia się jako pierwsza po wejściu do menu, dozymetru nie wyłączymy w inny sposób)
• settings - ustawienia:
• język (francuski, niemiecki, angielski, rosyjski)
• kontrast wyświetlacza
• show alarm - pokazuje zapisane w pamięci dozymetru przypadki włączenia alarmu dawki i mocy dawki wraz z czasem ich wystąpienia 
• backlight - włączenie podświetlenia ekranu na stałe, domyślnie wyłącza się po 10 s
• single [symbol głośnika ] - dźwięk impulsów
• clear dose - wyzerowanie łącznej dawki
• alarm dose - alarm mocy dawki, 2 wartości 
• alarm dose rate - alarm mocy dawki, 2 wartości

• W obu menu (ustawień i wartości statystycznych) po 10 sekundach bezczynności dozymetr wraca do ekranu głównego. Nie dzieje się tak tylko przy tajemniczym menu włączanym przyciskiem [klucz/On/strzałka w dół] - w tym przypadku dozymetr pozostaje w tym menu, choć nadal mierzy (słychać dźwięk impulsów, wzrasta łączna dawka itp.).
• [głośnik/strzałka w prawo] - włączamy nim dźwięk impulsów oraz wychodzimy z poszczególnych pozycji menu oraz z samego menu głównego.
• [przycisk w prawym górnym rogu obudowy] - umieszczony wygodnie pod kciukiem prawej dłoni (lub palcem wskazującym lewej) służy do włączania dźwięku impulsów (dwukrotne wciśnięcie) oraz wyłączania alarmu progowego, jak się uruchomi. Możemy nim też przejść do wyższej pozycji w menu.

Generalnie obsługa dozymetru jest prosta i intuicyjna, może za wyjątkiem "tajemniczego menu", do którego zdarza się przypadkiem wejść i trzeba pamiętać, jak z niego wyjść.

Przejdźmy do testów. Dozymetr rejestruje promieniowanie gamma oraz silniejsze beta. Przy pomiarach na poziomie tła naturalnego zauważyłem spore wahania wyniku - przy średniej oscylującej między  0,08 a 0,13 µSv/h zdarzają się odskoki do 0,17-0,20 µSv/h, a nawet 0,35 µSv/h. Próby prowadziłem łącznie w trzech miejscach pozbawionych dodatkowych źródeł promieniowania, zatem efekt wynika z przyjętego mechanizmu uśredniania i długiej stałej czasowej na początku zakresu (100 s). 

Czułość RadEye G-10 porównałem z ANRI Sosna (2 liczniki blisko siebie) z zamkniętą klapką, który uważam za miernik wzorcowy, jeśli chodzi o skuteczność odfiltrowywania emisji beta i miękkiej gamma. Poniżej pomiary przykładowych artefaktów (w nawiasie pomiar z Sosny):

• elektroda WT-20 fi 3 mm - 0,5-0,6 µSv/h (0,5 µSv/h)
• siatka żarowa Luxor - 0,61-0,90 µSv/h (1 µSv/h)
• medalion Quantum Pendant - 1,2-2,0 µSv/h (1,2 µSv/h)
• soczewka Th-232 - 4,8-5,0 µSv/h (3 µSv/h)
• kontrolka DP66M - 1,62-2,45 µSv/h (0,34 µSv/h)
• kafel z glazurą uranową - 0,30-0,35 µSv/h (0,17 µSv/h)
• minerał podłużny - 25 µSv/h niezależnie od strony (17 µSv/h po jednej stronie i 22 µSv/h po drugiej)
• zegarek Delbana od strony szkiełka - 0,26-0,49 µSv/h (0,24 µSv/h)
• busola Adrianowa  - 11,1-12,6 µSv/h (8,6 µSv/h)
• skala DP-63A - 46-55 µSv/h (32,5 µSv/h)

Jak widać wydajność filtrowania jest nieco mniejsza niż w ANRI Sosna, i sporo miękkiej emisji przedostaje się przez filtr, szczególnie jeśli to silniejsze promieniowanie beta.

Dozymetr bardzo szybko reaguje na wzrost mocy dawki. Również reakcja na spadek odczytu jest dość szybka i to nawet z niskich poziomów. Przykładowo z 1,5 µSv/h po odsunięciu źródła wynik maleje przez pierwsze sekundy w tempie 0,1-0,2/s by po 10 s wrócić do tła naturalnego.

Jak wspomniałem, dozymetr ma alarm progowy o dwóch progach, zarówno dla dawki, jak i dla łącznej dawki. Przekroczenie progu jest sygnalizowane diodą LED, wibracją lub dźwiękiem. Jeśli włączona jest dźwiękowa sygnalizacja impulsów, wówczas dźwięk alarmu progowego będzie nieaktywny (tylko LED i wibracja).

Podczas testów sprawdziłem też funkcję pomiaru łącznej dawki - po zresetowaniu łącznej dawki i zostawieniu dozymetru na całą noc w miejscu oddalonym od wszelkich źródeł promieniowania pomiary przedstawiały się następująco:

• max - 0,36 µSv/h (odskoki przy tle naturalnym i niskich wartościach to norma w tym mierniku)
• średnia - 0,13 µSv/h
• łączny czas pomiaru - 9 h 45 min
• łączna dawka - 1,49 µSv

Funkcja ta jest bardzo przydatna do długookresowych pomiarów tła naturalnego czy dawki przyjętej przez użytkownika w określonym czasie (wycieczka do Kowar czy Czarnobyla, lot samolotem, diagnostyka medyczna). Przyda się też do pomiaru faktycznego narażenia na promieniowanie od takich źródeł jak zegarki z farbą radową, kompasy itp. Wówczas wykonujemy dwa pomiary (tła oraz źródła) o tym samym czasie trwania i porównujemy łączną dawkę. W przypadku zegarka "Delbana" dokonałem pomiaru od strony dekla - wyniki przedstawiały się następująco:

• max - 0,64 µSv/h 
• średnia - 0,23 µSv/h
• łączny czas pomiaru - 34 h 50 min
• łączna dawka - 9,19 µSv

Tło zmierzone w tym miejscu wynosiło:

• max - 0,35 µSv/h 
• średnia - 0,12 µSv/h
• łączny czas pomiaru - 23 h 30 min
• łączna dawka - 3,53 µSv

Inne przedmioty (kompas Adrianowa, medalion Quantum Pendant) oraz miejsca pomiaru (dwa pokoje, praca) dały następujące pomiary:

Dźwięk impulsów możemy włączyć na trzy różne sposoby: przyciskiem w górnym prawym rogu obudowy, przyciskiem z symbolem głośnika na przednim panelu (w obu przypadkach wciskamy dwukrotnie) lub też po wejściu do głównego menu. Dozymetr może współpracować ze słuchawką, niestety wtyk jest w standardzie jack 2,5 zamiast typowego jack 3,5. Gniazdo słuchawek zabezpieczone jest zaślepką na dosyć cienkiej gumce, którą niestety łatwo urwać.

Zasilanie odbywa się z dwóch baterii AAA, umieszczonych w zamykanej na zatrzask komorze na spodzie urządzenia.

Łączne napięcie zasilania powinno zawierać się między 1,8 a 4 V, zaś poniżej 2,1 V dozymetr sygnalizuje niski poziom baterii. Jeśli zastosujemy baterie alkaliczne, to według producenta powinny starczyć na 500 godzin pracy, czyli 20 dni. Jeżeli zaś użyjemy akumulatorków niklowo-wodorkowych o pojemności 800 mAh, czas pracy spadnie do 250 h  (10 dni). Podobnie jak w przypadku innych dozymetrów, czas pracy zależeć będzie od częstości wykorzystywania podświetlenia i alarmu, szczególnie dźwiękowego. Pobór prądu przedstawia się następująco:

• sam dozymetr, bez podświetlenia LCD i alarmu - 2 mA
• dozymetr z podświetleniem LCD - 57 mA
• alarm optyczny (LED) - 16 mA
• alarm akustyczny - 80 mA
• alarm wibracyjny - 30 mA

Na spodzie komory baterii umieszczony jest także port łączności IrDA, pozwalający m.in. na stałe wysyłanie wartości pomiaru z dozymetru do komputera za pośrednictwem specjalnej przystawki.

Obudowa ma opływowy kształt, dobrze leżący w dłoni, a wszystkie przyciski można bez problemu obsługiwać jedną ręką, choć leworęczni muszą sięgać do przycisku w górnym prawym rogu za pomocą palca wskazującego, a nie kciuka.

Jako wyposażenie dodatkowe producent oferuje gumową osłonę, chroniącą dozymetr od udarów mechanicznych. 

Osłona ma nóżki, umożliwiające stabilne położenie dozymetru na płaskiej powierzchni z zachowaniem minimalnego prześwitu, co chroni przed skażeniem spodu dozymetru.

Producent deklaruje, że bez osłony RadEye G-10 powinien wytrzymać upuszczenie na beton z wysokości 0,5 m, zaś z osłoną - z 1,5 m. Ponieważ miernik został mi wypożyczony, nie robiłem crash testów, aczkolwiek obudowa jest wykonana bardzo solidnie.

Do dozymetru przewidziane jest bogate wyposażenie dodatkowe, jak chociażby ładowarka indukcyjna (współpracująca ze specjalną klapką komory baterii), podstawka ze złączem do komputera, futerał, uchwyt samochodowy itp.

https://www.manualslib.com/manual/1629792/Thermo-Scientific-Radeye-G-10.html

Pod względem wymiarów RadEye G-10 jest średniej wielkości, porównywalny z kieszonkowymi dozymetrami klasy popularnej, choć wyraźnie większy niż miniaturowe dawkomierze DMC-2000, DMC-3000 czy SOR/T.

Od lewej: ANRI Sosna, Mirion DMC-3000, RadiaCode 101, RadEye G-10, RadiaScan 701A

Klasa ochronności obudowy to IP65 - czyli całkowita pyłoszczelność (6) i odporność na strugę wody laną z dowolnego kierunku o wydajności do 12,5 litra na minutę

https://pro-led.com.pl/PORADNIKI/22_czym-jest-wartosc-ip-klasa-szczelnosci-i-jak-ja-interpretowac.html

Podobnie jak wytrzymałości mechanicznej, tej cechy nie testowałem osobiście. 

***

Czas na podsumowanie. RadEye G-10 jest profesjonalnym miernikiem promieniowania o bardzo solidnej budowie, który jednak w "domowej dozymetrii" będzie miał ograniczone zastosowanie. Nie zareaguje na promieniowanie szkła uranowego, a na ceramikę z glazurą uranową niezbyt wyraźnie, chyba że o większej aktywności. Dozymetr ten sprawdzi się przy emiterach promieniowania gamma, zwłaszcza silniejszych (zegary lotnicze, kompasy, niektóre minerały), a także jako dawkomierz do kontrolowania przyjętej przez nas dawki w określonym odcinku czasu. Dzięki solidnej obudowie możemy wziąć go na wycieczkę w trudny teren, np. do kopalni. 

Plusy

• szybka reakcja na zmiany poziomu promieniowania
• solidna obudowa
• mały pobór prądu

Minusy

• duże wahania wyniku na początku zakresu
• problem z modyfikacją ustawień
• niezbyt wydajna filtracja promieniowania beta i miękkiego gamma

Jeśli spotkaliście się z tym miernikiem albo macie uwagi do powyższej recenzji, dajcie znać w komentarzach!