Radiometr scyntylacyjny SRP-2 (polski)

Nazwa SRP-2 kojarzy się  najczęściej z radzieckim radiometrem z lat 60., występującym pod dodatkową nazwą "Kristall", stosowanym w prospekcji geologicznej (wyszukiwaniu złóż na podstawie poziomu promieniowania). Przyrząd ten omawiałem na blogu w 2020 r. [LINK]. Mało kto jednak wie, że nazwę SRP-2, ale bez dodatkowego oznaczenia, nosił również polski radiometr, opracowany przez Biuro Urządzeń Techniki Jądrowej na początku lat 60. 

Przyrząd przeznaczony jest do pomiaru promieniowania gamma oraz neutronów szybkich i termicznych - w zależności od użytego scyntylatora. Obsługiwany jest pokrętłami na przednim panelu oraz na sondzie:

• pulpit:
• przełącznik główny 
• przełącznik "liczenie" (stała czasu, dwie wartości)
• potencjometr regulacji żarzenia (katalog z 1963 r. - napięcia anodowego)
• sonda:
• przełącznik zakresu pomiaru
• potencjometry skalowania poszczególnych zakresów
• potencjometr regulacji czułości.

Miernik występuje w dwóch katalogach Aparatura jądrowa - informator techniczny, wydanych przez BUTJ w 1961 i 1963 r. W pierwszym z nich przyrząd wyróżnia się dużym mikroamperomierzem, zajmującym znaczną część przedniego panelu:

Drugi katalog, z 1963 r., prezentuje już odmienną wersję, podejrzewam, że po wprowadzeniu zmian technologicznych w toku produkcji seryjnej. Sonda nie uległa dużym modyfikacjom, ale na pulpicie zmieniono rozmieszczenie przełączników i zastosowano inny mikroamperomierz - nieco mniejszy, bez śrub mocujących w narożnikach:

Porównanie obu wersji - w nowszej przełącznik stałej czasu przesunięto w lewy dolny róg, zaś pokrętło regulacji żarzenia na prawą stronę, między gniazdo kabla sondy a gniazdo słuchawek, "przełącznik główny" został w lewym górnym rogu:

Specyfikacje w obu katalogach są dość skąpe w szczegóły, opis skupia się na zasadzie działania detektora scyntylacyjnego i poszczególnych obwodach elektronicznych radiometru. Występują też pewne rozbieżności pomiędzy nimi, a niektóre dane występują tylko w nowszym katalogu. Porównanie prezentuje się następująco (w nawiasie katalog z 1963 r.):

• zakresy pomiarowe: b.d. (0-50 cps, 0-250 cps, 0-750 cps)
• stała czasu: 30/15 s (20/10 s)
• zakres temperatur pracy: -20 - +40 st. C (-10 - +35 st. C)
• wilgotność względna: 98 % (90%)
• hermetyczność sondy: do 2 m głębokości zanurzenia
• czas pracy na jednym komplecie baterii: 25 h przy pracy 8 h na dobę

• lampa w zasilaczu WN dla fotopowielacza: 1S4(1L33)
• mikroamperomierz: b.d. (50 µA)
• lampy normalizatora: 2x 1S5

• średnica sondy: 70 mm
• wymiary sondy z rączką: b.d. (90 x 560 mm)
• długość kabla sondy: 2,5 m
• wymiary pulpitu w futerale: b.d. (125 x 145 x 215 mm)
• wymiary walizki z miernikiem: b.d. (160 x 260 x 650 mm)

• ciężar radiometru w walizce:  b.d. (ok. 7 kg)
• ciężar sondy:  b.d. (2,4 kg)
• ciężar pulpitu w futerale: b.d. (1,8 kg)

Do niedawna nie dysponowałem fotografiami miernika w akcji, ale w albumie CLOR 1957-2017 Kronika i wspomnienia występuje razem ze swym radzieckim imiennikiem, co pozwala na prześledzenie różnic:

Polski SRP-2 ma dozymetrysta 1. z prawej (sonda bez rozsuwanego uchwytu, duży mikroamperomierz znany z wczesnej wersji), zaś radziecki SRP-2 Kristall widzimy u dozymetrysty 2. z lewej (rozsuwany uchwyt, później przejęty przez SRP-68).

SRP-2 nie był jedynym przenośnym miernikiem scyntylacyjnym, w omawianym okresie produkowano również radiometr RUG-1 i monitor II/32, zaś nieco później - RUG-3. 

Przyrządy te wspomniałem we wpisie o zapomnianych dozymetrach [LINK]. Wszystkie stanowią ciekawy rozdział w polskiej produkcji sprzętu dozymetrycznego, szczególnie że później nie opracowywano podobnych konstrukcji - pewnym substytutem były radiometry serii RUST z sondami scyntylacyjnymi SSU-3.

Jeżeli ktoś z Was dysponuje danymi technicznymi polskiego SRP-2 - lub jeszcze lepiej egzemplarzem - proszę o kontakt przez formularz bloga!

***

Zachęcam też do wspierania bloga, zarówno pośrednio, poprzez zakup dozymetrów [LINK], jak i bezpośrednio, przez Patronite lub BuyCoffeeTo