Licznik Geigera DOB-51

Dzięki uprzejmości firmy DW_Radio otrzymałem do testów liczniki G-M typu DOB-51. Stanowią one odmianę popularnych DOB-50, stosowanych do obsługi najwyższych zakresów w rentgenoradiometrach DP-66, DP-66M i DP-66M1, rentgenometrach pokładowych DPS-68, jak również w sygnalizatorach RS-70.

Produkowane były przez Przemysłowy Instytut Elektroniki (PIE), przekształcony następnie w 1971 r. w Ośrodek Badawczy Elektroniki Próżniowej (OBREP) należący do zjednoczenia Unitra. Do testów otrzymałem detektory obu producentów - starszy egzemplarz, produkcji PIE, ma jeszcze gumowe mocowania, które trzymały go w płytce drukowanej sygnalizatora RS-70.

Oznaczenie DOB-51, zgodnie z systemem stosowanym przez PIE, powinniśmy odczytać jako:

• prądowy (D), 
• z nieorganicznym czynnikiem gaszącym, czyli chlorowcowy (O), 
• szklany cylindryczny z katodą metalową (B), 
• wielkości (względnej) 5, 
• z cokołem koncentrycznym, tzw. niemieckim (1). 

I tutaj, przy ostatniej cyfrze oznaczającej rodzaj cokołu, zaczyna się problem, ponieważ licznik ten nie ma cokołu koncentrycznego "niemieckiego", tylko zwykłe druciane wyprowadzenia, zatem powinien być oznaczony zerem na końcu, tak samo jak DOB-50, DOB-60 i DOB-80.

Ponieważ w dostępnej literaturze nie udało mi się znaleźć informacji o ewentualnych różnicach między DOB-50 i DOB-51, przeprowadziłem badania porównawcze. Do testów użyłem 2 udostępnionych mi liczników DOB-51 (PIE i OBREP) oraz posiadanych już wcześniej DOB-50, produkcji PIE. Niestety DOB-50 produkcji OBREP zużyłem już do naprawy jednego z dozymetrów.

Zacząłem od porównania wymiarów:

• średnica:
• DOB-50 - 10,3 mm
• DOB-51 (PIE) - 10,1 mm
• DOB-51 (OBREP) - 9,75 mm
• długość bańki
• DOB-50 - 67,5 mm
• DOB-51 (PIE) - 68,45 mm
• DOB-51 (OBREP) - 69 mm

Następnie przyjrzałem się katodom liczników, gdzie znalazłem tylko bardzo subtelne różnice między DOB-50 a oboma egzemplarzami DOB-51.

Przystąpiłem więc do testów z użyciem radiometru UDR-2. Testy prowadziłem przy napięciu 490 V, standardowym dla liczników DOB-50. Liczniki podłączałem przez opór 5,1MOm. Pomiaru dokonywałem w trybie przelicznika (counter), zliczając impulsy przez 10s (silne źródła), 1 minutę (bieg własny) i 10 min (bieg własny). 

Bieg własny bez dodatkowych osłon obniżających tło:

• DOB-50 - 2 imp/min, 5 imp/10 min
• DOB-51 (PIE) - 1 imp/min, 6 imp/10 min
• DOB-51 (OBREP) - 1 imp/min, 4-5 imp/10 min

Kontrolka od DP-66M (emisja beta):

• DOB-50 - 386 imp/10 s (38,6 cps)
• DOB-51 (PIE) - 371 imp/10 s (37,1 cps)
• DOB-51 (OBREP) - 350 imp/10 s (35 cps)

Soczewka ze szkła torowanego (pomiary we wpisie o tej soczewce LINK):

• DOB-50 - 11 imp/10 s (1,1 cps)
• DOB-51 (PIE) - 4 imp/10 s (0,4 cps)
• DOB-51 (OBREP) - 8 imp/10 s (0,8 cps)

Minerał ważący 170 g (pomiary w tabeli we wpisie o minerałach - LINK):

• DOB-50 - 18 imp/10 s (1,8 cps)
• DOB-51 (PIE) - 18 imp/10 s (1,8 cps)
• DOB-51 (OBREP) - 9 imp/10 s (0,9 cps)

Skala od DP-63A (emisja gamma 3-5 mR/h)

• DOB-50 - 119 imp/10 s (w poprzek), 127 imp/10 s (równolegle)
• DOB-51 (PIE) - 112 imp/10 s (w poprzek), 135 imp/10 s (równolegle)
• DOB-51 (OBREP) - 115 imp/10 s (w poprzek), 125 imp/10 s (równolegle)

Prezentowane wyniki pozwalają sądzić, że DOB-51 i DOB-50 nie różnią się czułością w istotny sposób. Jednocześnie warto zauważyć różnice w czułość między licznikami DOB-51 poszczególnych producentów - egzemplarz wyprodukowany przez OBREP jest mniej czuły zarówno na promieniowanie gamma, jak i beta. Różnice te mogą jednak wynikać z rozrzutu parametrów w różnych partiach produkowanych liczników czy nawet w obrębie jednej partii. Inną kwestią może być też napięcie zasilania - z braku firmowych metryczek zastosowałem dla wszystkich liczników 490 V, a jak wiem z doświadczenia, poszczególne egzemplarze mogą się znacznie różnić napięciem progu (por. wpis o BOB-33 - LINK).

Tym niemniej, licznik DOB-51 może zastąpić DOB-50 we wszystkich przyrządach dozymetrycznych, w których był stosowany. Ponieważ jest to licznik przeznaczony przede wszystkim do pomiaru wysokich poziomów promieniowania, rzędu dziesiątek i setek rentgenów na godzinę, drobne różnice w czułości nie będą grały żadnej roli. Możemy też zastosować DOB-51 w amatorskich dozymetrach czy indykatorach promieniowania - jak wykazały testy, licznik reaguje na silniejsze emitery promieniowania gamma i beta. Zaletą licznika, podobnie jak DOB-50, jest wysoka podaż i przystępna cena, szczególnie w porównaniu z coraz trudniej dostępnymi STS-5.

Jeżeli spotkaliście się w DOB-51 w jakimś przyrządzie lub potraficie wyjaśnić niekonsekwencję w nazewnictwie stosowanym przez PIE, dajcie znać w komentarzach!