Raysid - dozymetr spektrometr gamma

Ten dozymetr jest produkowany przez firmę IN NEW Poland z Wrocławia (https://raysid.com). Przyrząd jest zaawansowaną konstrukcją łączącą pomiar mocy dawki promieniowania gamma (i silniejszego beta), nanoszenie wyników na mapę oraz analizę spektrum.

Miernik występuje w czterech wersjach różniących się rozdzielczością spektrometru oraz ceną - coraz lepsze wersje są droższe o 100 euro:

https://raysid.com/price.html

Z powyższej oferty wybrałem wersję "<10 %", która będzie przedmiotem niniejszej recenzji. Obsługa i większość parametrów pozostałych wersji jest identyczna, różnice występują tylko w rozdzielczości spektrometru.

Detektorem promieniowania jest kryształ scyntylacyjny CsI(Tl) o objętości 5 cm3, umieszczony na spodzie, pośrodku szerszego boku obudowy. 

Przyrząd mierzy promieniowanie gamma o energii od 25 keV do 3 MeV, obejmuje więc wszystkie izotopy, z którymi możemy mieć styczność w amatorskiej praktyce. Dzięki kompensacji energetycznej, jak reklamuje go producent, nie będzie znacznego zawyżenia pomiaru promieniowania niskoenergetycznego, np. ameryku-241 (59 keV) ani zaniżenia przy wysokoenergetycznym, np. kobaltu-60 (1,25 Mev). Dozymetr reaguje też na silniejsze promieniowanie beta (Sr-90). 

Raysid uruchamiamy za pomocą przycisku na obudowie - krótkie wciśnięcie włącza, dłuższe wyłącza przyrząd. Włączenie jest sygnalizowane pojedynczym dźwiękiem. Z kolei podczas pracy pojedyncze wciśnięcie włącza dźwięk impulsów, podwójne alarm progowy, potrójne restartuje spektrometr. 

Generalnie jednak dozymetr obsługujemy z poziomu aplikacji na telefon (tylko z Androidem, od wersji 5.0 wzwyż), współpracującej poprzez Bluetooth 4.0. Aplikację możemy wyszukać bezpośrednio w Google Play albo przez kod QR umieszczony w skróconej instrukcji dołączonej do dozymetru. 

https://play.google.com/store/apps/details?id=pl.in_new.raysid

Miernik może pracować też bez telefonu. Wówczas będzie działał jako alarm progowy oraz indykator pozwalający oszacować natężenie promieniowania za pomocą dźwięku impulsów oraz błysków diody LED - byłoby to jednak marnowanie potencjału tej ciekawej konstrukcji. 

Aplikacja ma łącznie 5 zakładek, z których 3 stanowią tryby pracy (pomiar, spektrometr, mapa), a 2 pozostałe to logi i ustawienia:

Podstawowym trybem pracy jest pomiar mocy dawki (SRCH), który uruchamia się od razu po włączeniu aplikacji i zsynchronizowaniu jej z dozymetrem poprzez Bluetooth. Pomiar odbywa się równolegle w jednostkach mocy dawki (µSv/h lub µR/h) oraz częstości zliczania (cps lub cpm), a obie wartości podawane są zarówno liczbowo, jak i w postaci wykresów obejmujących ostatnie 40 s. 

Zielony wykres to moc dawki, jest bardziej stabilny, zaś żółty to częstość zliczania, która ulega większym wahaniom, pozwala więc szybciej zauważyć nawet niewielki wzrost poziomu promieniowania. Oprócz tego mamy też uproszony spektrogram (30 słupków obejmujących 60 kanałów każdy), w którym możemy włączyć zaznaczanie tła naturalnego. Jeśli włączymy tą opcję, spektrogram ten zaznacza na czerwono piki, które znacznie wykraczają ponad tło.

Zakres pomiarowy dozymetru zaczyna się od 0,01 µSv/h, a kończy na 200 µSv/h (25000 cps). Tło naturalne rzędu 0,1 µSv/h odpowiada częstości zliczania między 15 a 25 cps, wydajność jest więc większa niż w przypadku dozymetrów RadiaCode 101 (0,1 µSv/h = 5 cps) czy Radex Obsidian (0,1 µSv/h = 8 cps). 

Czułość jest bardzo dobra, dozymetr reaguje na większość "domowych" źródeł, w tym nawet na granit, związki potasu, szkło kryształowe czy niewielkie ilości glazury uranowej. Oczywiście przy tych najsłabszych źródłach wynik tylko nieznacznie przekracza tło, ale jednak wzrost odczytu jest zauważalny, szczególnie w trybie pomiaru częstości zliczania. 

Czas reakcji jest szybki, zarówno na wzrost, jak i na spadek mocy dawki. Pomiar nie jest zawyżony dzięki wspomnianej kompensacji energetycznej, zatem skala od DP-63A pokazuje faktyczne 50 µSv/h zamiast "200", jak w tanich dozymetrach z nieskompensowanym licznikiem G-M lub scyntylacyjnym.

Odległość, z jakiej wykrywane są przykładowe źródła:

• busola Adrianowa - 40 cm
• skala DP-63A - 95 cm
• minerał 18 µSv/h - 80 cm
• soczewka z Th-232 - 24 cm
• misa Strehla (30 cm) z glazurą uranową - 57 cm
• talerzyk Fiesta (19 cm) z glazurą uranową - 46 cm

Impulsy mogą być sygnalizowane dźwiękowo i świetlnie. Dźwięk uruchamiamy, wciskając raz włącznik, możemy też użyć odpowiedniego menu w aplikacji. Drugim sygnalizatorem impulsów jest dioda LED w kształcie symbolu promieniowania. Obie sygnalizacje mają liczne ustawienia, które omówię w dalszej części recenzji. Tutaj tylko wspomnę, że dioda LED może świecić w następujących kolorach:

• zielone krótkie błyski - sygnalizują zliczone impulsy, w zależności od ustawień może to być każdy impuls lub co piąty, co dziesiąty itp.
• czerwone krótkie błyski - j.w., ale powyżej progu alarmu, jeśli alarm progowy jest włączony w ustawieniach
• niebieskie krótkie błyski - niski poziom baterii lub temperatura spadła poniżej -10 st. C (praca detektorów scyntylacyjnych jest silnie uzależniona od temperatury, zgodnie ze specyfikacją Raysida pomiar mocy dawki może odbywać się w zakresie temperatur -10...+40 st. C, spektrometria zaś w zakresie 5...40 st. C)
• niebieskie błyski - trwa uaktualnienie oprogramowania

Dioda świeci silnym światłem, w ciemności nawet oślepiającym, ale niestety nie ma regulacji jasności, nawet kilkustopniowej. Z jednej strony warto ją wyłączyć celem oszczędzania baterii i uniknięcia zwracania uwagi, z drugiej dioda stanowi jednoznaczny sygnał, że dozymetr jest włączony. Czasami więc przy nieaktywnej diodzie możemy próbować zsynchronizować aplikację z wyłączonym dozymetrem albo odwrotnie, zapomnieć, że po wyjściu z aplikacji dozymetr nadal działa i całkowicie rozładować akumulator.

Raysid ma alarm progowy, który możemy ustawić osobno dla częstości zliczania i mocy dawki. W pierwszym przypadku będziemy mogli wręcz natychmiast zarejestrować wzrost poziomu promieniowania, jeszcze zanim pomiar w jednostkach mocy dawki zdąży zostać uśredniony. Oczywiście oznacza to też fałszywe alarmy od pojedynczych skoków pomiaru, wynikających ze statystycznego charakteru promieniowania. Tak jak wspominałem (i jeszcze wrócę do tematu przy omawianiu mapy), pomiar w cps wykazuje większe wahania, gdyż jest "surowy", oznacza po prostu liczbę impulsów powstałych w detektorze w każdej sekundzie. Z kolei pomiar w µSv/h jest już przeliczony przy uwzględnieniu współczynnika kalibracyjnego, dodatkowo skompensowanego dla energii mierzonego promieniowania, będzie więc miał większą bezwładność, a przez to mniejsze wahania. Drugą kwestią jest fakt, że niektóre izotopy o niskoenergetycznym promieniowaniu będą powodować wyraźny wzrost częstości zliczania, jednocześnie nie generując dużej mocy dawki. Przykładem może być ameryk-241 z czujki dymu: 700-800 cps przy mocy dawki 0,25-0,30 µSv/h.

Przekroczenie progu może być sygnalizowane przez sam dozymetr: dźwiękiem, błyskiem diody LED lub wibracją, a także przez telefon: wibrację, dzwonek wybrany w ustawieniach lub powiadomienie z systemu Android. 

Progi możemy wybrać spośród wartości zaprogramowanych przez producenta:

• moc dawki:  0,2, 0,3, 0,5, 1, 2, 5, 10, 20, 50 µSv/h, 
• częstość zliczania: 5, 10, 20, 30, 50, 100, 200, 500, 1000, 2000, 5000 cps

Dodatkowo w każdym z trybów mamy opcję "Dynamic" - wówczas dozymetr alarmuje o przekroczeniu pierwszego progu, następnie przełącza się na wyższy i po jego przekroczeniu znowu alarmuje oraz włącza jeszcze wyższy próg. Funkcja ta ma ostrzegać o gwałtownych wzrostach poziomu promieniowania z jednoczesnym szybkim przyjmowaniem nowego pomiaru jako "normalny".

Progi alarmowe są wyświetlane w postaci przerywanych linii (żółta - cps, zielona µSv/h) na wykresie mocy dawki i częstości zliczania - ale dopiero, gdy zostaną przekroczone. Po powrocie pomiaru (w obszarze całego wykresu, czyli 40 s) do wartości sprzed alarmu znacznik progu znika:

Dozymetr zlicza też łączną dawkę w µSv wraz czasem pracy urządzenia (dni, godziny, minuty, sekundy, przy czym sekundy są wyświetlane skokowo co 5 s). Dodatkowo dawka przyjęta przez przyrząd jest przeliczana na dawkę roczną - w moim przypadku łączny czas testów wyniósł 3 dni, 4 godziny i 27 minut, podczas których dozymetr przyjął 14,08 µSv. Daje to 4,69 µSv dziennie, co dozymetr przelicza na 1,614 mSv w skali roku. Nietrudno obliczyć średnią moc dawki podczas tych testów - 0,19 µSv/h.

Łączną dawkę kasujemy w ustawieniach - menu Common Settings, zakładka About. 

Bardzo przydatną funkcją jest fotografowanie/filmowanie mierzonego obiektu z jednoczesnym naniesieniem wartości pomiaru na zdjęcie/film. Możemy więc w prosty sposób tworzyć "metryczki" naszych artefaktów, zapisywane w postaci zdjęć w pamięci telefonu, albo nakręcić filmik prezentujący możliwości dozymetru bez konieczności korzystania z zewnętrznej kamery. 

Zdjęcie może być wykonywane w następujących formatach:

• 1:1 - pół ekranu telefonu, podzielone po połowie między obraz i wykresy (720x720)
• 4:3 - pół ekranu telefonu, z czego 1/3 to wykresy (720x720)
• 16:9 - 3/4 ekranu telefonu , z czego 1/3 to wykresy (720x960)
• Full - cały ekran telefonu, z czego 1/4 to wykresy (720x1280)

Wybór formatu zależy od rozmiarów naszego źródła, a także tego, czy chcemy uchwycić kontekst pomiaru, np. odległość, z której wykrywany jest nasz artefakt:

Od lewej: skala DP-63A, minerał, busola Adrianowa, misa Strehla z glazurą uranową

Przy fotografowaniu możemy wybrać punkt ustawienia ostrości i ekspozycji, dotykając ekranu tak samo, jak podczas normalnego robienia zdjęć telefonem. Niestety zabrakło obsługi lampy błyskowej, musimy więc pamiętać o zapewnieniu dobrego oświetlenia. Tym niemniej jest to znacznie wygodniejsze niż fotografowanie wyświetlacza telefonu, co oznacza problemy z głębią ostrości, odblaskami i odciskami palców na powierzchni ekranu.

Pliki są zapisywane w osobnym folderze Zdjęć Google, który domyślnie nie jest synchronizowany z kontem Google, ale możemy włączyć tą opcję, co ułatwia pobieranie zdjęć na komputer. Zdjęcia, w zależności od formatu, mają  rozmiar 100-200 kB, nie zajmują więc dużo miejsca.

Możliwość fotografowania obiektu z naniesionym pomiarem jest jedną z największych zalet Raysid. Przydaje się szczególnie przy pomiarach porównawczych, gdy chcemy uchwycić niewielkie różnice w aktywności np. pomiędzy poszczególnymi grubościami i typami elektrod TIG z torem-232 albo siatek żarowych różnych producentów.

Od lewej: WT-20 4 mm, 3,2 mm, 2,4 mm, 1,6 mm, WT-40 2,4 mm, 1,6 mm

Pomiary porównawcze bardzo ułatwia podwójny wykres, dzięki któremu widzimy różnicę w mocy dawki i częstości zliczania od aktualnie mierzonego oraz poprzedniego źródła. W ten sam sposób możemy porównywać słabe źródła z tłem naturalnym.

***

Drugą ważną funkcją Raysid jest nanoszenie pomiarów mocy dawki i częstości zliczania na mapę (opcja MAP). 

Mamy tu z prawej strony ekranu  następujące przyciski - kolejno od góry:

• wyśrodkowanie mapy
• włączanie automatycznego obrotu ekranu
• mapa globalna - widzimy trasy wszystkich użytkowników, którzy je udostępnili, możemy więc zobaczyć, kto w naszej okolicy ma Raysid albo czy chociaż przejeżdżał przez nasze miejsce zamieszkania
• udostępnianie naszej trasy na mapie globalnej - od moment zaznaczenia tej opcji nasza trasa wraz z pomiarami będzie przesyłana na serwer Raysid (przesłanie wymaga dostępu do internetu, więc zostanie przesłana zwykle jak wrócimy do domu, w zasięg naszego wi-fi)
• 24/7 Mapping - aplikacja będzie zbierać dane dotyczące lokalizacji, czasu i wartości pomiarów nawet, gdy jest wyłączona (wymaga dodatkowych uprawnień)
• kasowanie trasy w obrębie czerwonego kwadratu o stałej długości boku (8 mm ekranu) -  powiększając lub zmniejszając mapę możemy kasować pomiary na większym lub mniejszym obszarze  - znacznie wygodniejsze niż kasowanie punkt po punkcie, oddalając mapę możemy wykasować całą trasę od razu

• fotografowanie/filmowanie w ten sam sposób, jak przy pomiarze mocy dawki, tylko na dole kadru mamy mapę, a na górze teren widziany przez obiektyw aparatu w telefonie

Na ekranie mapy brak jest jednak przycisku uruchamiającego zapis trasy, tą opcję musimy włączyć w menu ustawień (zakładka Map Building), co jest mało intuicyjne, szczególnie na początku pracy z dozymetrem.

Mapa może mieć jedną z 6 warstw bazowych:

Od lewej: satelitarna, hybrydowa, rzeźba terenu, wektorowa, ciemna, ciemna bez etykiet

Najbardziej przydatna jest warstwa hybrydowa, czyli mapa satelitarna z naniesionymi znacznikami ulic, budynków, obiektów itp. Jeśli chcemy wyszukiwać uprzednio dodane znaczniki na większym obszarze, np. całego miasta, warto włączyć ciemny motyw, na tle którego znaczniki będą doskonale widoczne. 

Aplikacja rejestruje i nanosi na mapę obie wartości mierzone przez dozymetr: moc dawki i częstość zliczania. Możemy wyświetlać je wymiennie, po zmianie w ustawieniach parametru Raysid Layer (Dose Rate lub CPS/CPM) - w tym drugim przypadku wahania wyniku będą większe, ale jednocześnie dozymetr wyraźniej zarejestruje nawet mniejsze skoki poziomu promieniowania. Doskonale ilustruje to mapa z mojej ostatniej wycieczki na targ:

"Gorące plamy" są w tych samych miejscach, jednak przy pomiarze w cps są znacznie wyraźniejsze. 

Niestety mapa wyświetlana z poziomu aplikacji ma pewne ograniczenie w powiększaniu widoku - w przypadku targu możemy go przybliżyć do obszaru o rozmiarach 160x270 m. Dla porównania aplikacja RadiaCode 101 pozwala zbliżyć mapę do kwadratu 35x18 m

Jeśli chcemy bardziej powiększyć mapę, musimy włączyć tryb udostępniania trasy PRZED rozpoczęciem wędrówki, a następnie, po zakończeniu trasy wejść na stronie Raysid w zakładkę MAP. Zobaczymy tam wszystkie trasy udostępnione przez użytkowników, w tym również naszą, którą możemy powiększać aż do granic rozdzielczości map Google:

Niestety znaczniki kolejnych pomiarów są dosyć duże (odpowiadają kwadratom 5x5 m, w których aplikacja uśrednia pomiar) i cała moja targowa krzątanina na stoisku z naczyniami wgląda tak:

Taki rozmiar wynika z konieczności ograniczenia rozmiarów mapy i oszczędzania zasobów procesora - w końcu mapa Raysid liczy nawet i miliony markerów.

Na mapie globalnej możemy dokonać podglądu tras udostępnionych przez innych użytkowników, zobaczymy więc, czy ktoś w naszej okolicy również ma Raysid, jak również kiedy została zapisana trasa (dzień, miesiąc rok, w przypadku starszych tylko rok). W Warszawie użytkownicy Raysida raczej tylko przejeżdżali przez miasto, korzystając z głównych ulic, a także linii kolejowych.

https://raysid.com/map/#11-20.53246-52.20614-hybrid-raysid_doserate-0-sv-cps-global

Inaczej sprawa wygląda w "rodzinnym" mieście dozymetru - Wrocławiu - który jest gęsto pokryty siatką tras:

Mapa globalna obejmuje cały świat, zatem, po oddaleniu widoku, zobaczymy na niej też podróże lotnicze - znaczniki są czerwone z racji większej mocy dawki na wysokościach przelotowych:

Jeśli korzystamy z mapy, pamiętajmy by wyłączyć opcję wychodzenia z aplikacji po 30 s nieaktywności, w przeciwnym wypadku zarejestrujemy tylko króciutki odcinek naszej trasy.

***

Spektrometr (SPEC) zbiera widmo promieniowania gamma z 200, 600 lub 1800 kanałów, a następnie aplikacja  wyszukuje piki charakterystyczne dla poszczególnych izotopów. Każda identyfikacja dokonana jest z podaniem stopnia prawdopodobieństwa (L - niski, M - średni, H - wysoki), zależnym od liczby zliczeń kwantów o danej energii. Przy większych aktywnościach i jednym izotopie w próbce (np. Am-241) identyfikacja jest szybka i pewna.  Pomyłki zdarzają się rzadko i głównie przy niższych aktywnościach, co jest wspólną cechą wielu spektrometrów, zwłaszcza przy pomiarze bez domku osłonnego obniżającego tło.

Opcje na bocznym panelu przedstawiają się następująco:

• włączanie automatycznego obrotu ekranu
• włączenie wyświetlania tła (zielony wykres)
• zapis bieżącego spektrum jako tła
• eksport bieżącego spektrum do formatu *.csv (Dysk Google, Gmail lub "udostępnianie w pobliżu")
• fotografowanie/filmowanie mierzonego obiektu wraz ze spektrum

Spektrometr restartuje się automatycznie w razie nagłej zmiany częstości zliczania - tą opcję można wyłączyć wciskając zielony przycisk "auto" (obok przycisku "restart"), aż zmieni kolor na czerwony. Możemy też dokonać resetu w dowolnym momencie przy pomocy przycisku "restart". 

Spektrometr może pracować w trzech zakresach energii, wybieranych w ustawieniach:

• 25-1000 keV,
• 30-2000 keV
• 45-3500 keV

Domyślnie włączony jest pierwszy zakres, który wystarcza, by szybko zidentyfikować większość "codziennych" izotopów. Rozszerzenie zakresu, jakkolwiek czasem niezbędne (Co-60), powoduje jednak znaczne wydłużenie czasu zbierania spektrum, nawet przy tak "prostych" izotopach, jak uran czy rad.

Przykład - pomiar prowadzono do osiągnięcia L:

• kafel z glazurą uranową:
• 25-1000 keV - 14-18 s
• 30-2000 keV - 20-30 s
• 45-3500 keV - > 7 min
• Quantum Pendant Angel Wings:
• 25-1000 keV - 1 min 13 s
• 30-2000 keV - 1 min 30 s
• 45-3500 keV - > 7 min
• Am-241 z czujki dymu
• 25-1000 keV - 3 s (od razu H)
• 30-2000 keV - 4 s L, po 30 s H
• 45-3500 keV - > 7 min
• Th-232 w soczewce
• 25-1000 keV - 20 s (od razu M)
• 30-2000 keV - 23 s L, po 30 s H
• 45-3500 keV - > 7 min

Czasem też przy dłuższym pomiarze w zakresie 45-3500 keV, zarówno w przypadku tła naturalnego, jak i niskoaktywnych źródeł pojawia się potas-40 z prawdopodobieństwem H. Obecność tego izotopu jest zupełnie normalna, w końcu stanowi jedno z głównych (obok radonu) źródeł promieniowania tła.

Podobnie jak w poprzednich trybach, dozymetr umożliwia wykonywanie zdjęć i kręcenie filmów z naniesionym spektrogramem. Formaty są te same (1:1, 4:3, 16:9 i Full)

Po przeprowadzeniu głównego testu spektrometru, który filmowałem lustrzanką, nagrałem dodatkowo krótki filmik za pomocą aplikacji, na którym prezentuję szybką identyfikację najpopularniejszych izotopów:

Widma najczęściej występujących w "domowej dozymetrii" izotopów przedstawiają się następująco - jak widać, mała moc dawki nie jest przeszkodą w uzyskaniu wyraźnego spektrum. 

Z prawej mamy pokrywę od puszki z osadzonymi produktami rozpadu radonu-222 i obok talerzyk z wazelinowego szkła
 uranowego, w obu przypadkach identyfikacja izotopu jest poprawna.

Kolejną zakładką są logi (LOGS). Tutaj są zapisywane przypadki przekroczenia progów alarmowych (mocy dawki i częstości zliczania) wraz z datą, godziną oraz czasem trwania danego alarmu. Wyłączenie progów alarmowych w ustawieniach powoduje, że żadna pozycja nie będzie zapisywana. Pojemność bufora samego dozymetru wynosi 40 rekordów, jednak przy współpracy z aplikacją jest ograniczona praktycznie tylko pojemnością pamięci naszego telefonu. 

Rekordy można kasować pojedynczo za pomocą ikony w kształcie kosza na śmieci, lub też wszystkie jednocześnie, z poziomu ustawień.

Ostatnią zakładką są ustawienia (SETS). 

Mamy tam pozycje podzielone względem poszczególnych trybów pracy, które obsługują:

• Search
• CPS Alarm - włączenie alarmu częstości zliczania, umożliwia modyfikację poniższych ustawień:
• Alarm level - próg alarmu 5, 10, 20, 30, 50, 100, 200, 500, 1000, 2000, 5000 cps lub "dynamiczny"
• Alarm indication - sygnalizacja alarmu:
• Red LED - czerwona dioda LED
• Alarm Sound - alarm dźwiękowy
• Vibration - alarm wibracyjny
• Clicks - dźwięk impulsów
• Android OS Notification - powiadomienie w Androidzie
• Smartphone Sound - dźwięk z telefonu (można wybrać jeden z naszych dzwonków)
• Smartphone Vibro - wibracje w telefonie
• DoseRate Alarm - włączenie alarmu mocy dawki (wszystkie ustawienia j.w., tylko wartości progów przedstawiają się inaczej: 0,2, 0,3, 0,5, 1, 2, 5, 10, 20, 50 µSv/h, "dynamiczny")
• Clicks - dźwięk impulsów:
• Enable Clicks - włączenie
• Clicks Scale - co który impuls ma być sygnalizowany kliknięciem: 1:1 (każdy, wówczas przy tle naturalnym mamy ciągły terkot), 1:5, 1:10, 1:20 (domyślny), 1:50, 1:100, 1:250.
• LED Flashes - błyski zielonej diody LED w rytm impulsów
• LED Flash duration - długotrwałość błysków LED (10, 20, 30, 50, 100, 200 ms)
• Sound Clicks Raysid - dźwięk impulsów z dozymetru
• Sound Clicks - Android - dźwięk impulsów z aplikacji
• Sound Clicks Type - typ dźwięku (10 różnych, o coraz wyższym tonie)
• New GPS Position - dźwięk przy każdej nowej pozycji GPS (do testowania pracy aplikacji w tle)
• Sensitivity / Accuracy - czułość i dokładność:
• wysoka czułość, niska dokładność (krótki czas uśredniania)
• średnia czułość, średnia dokładność (domyślne)
• niska czułość, wysoka dokładność (długi czas uśredniania)
• Spectrum
• Spectrum Energy Range - zakres energetyczny:
• 25-1000 keV,
• 30-2000 keV
• 45-3500 keV
• Spectrum Channels - liczba kanałów (1800, 600, 200, Auto), od której zależy czas zbierania spektrum oraz jego rozdzielczość
• Save Background Spectrum - zapis bieżącego spektrum jako tła
• Spectrum Calibration - kalibracja spektrum, jeśli piki od znanych izotopów są przesunięte bardziej niż o 2%
• Extension - rozszerzenie spektrum w zakresie +/- 5%, przykład: cez-137 pokazuje piki 31 i 653 keV zamiast 32 i 662 keV, wówczas ustawiamy +2%
• Shift - przesunięcie spektrum o +/- 5 kanałów, przykład: cez-137 pokazuje piki 31 i 660 keV zamiast 32 i 662 keV, wtedy ustawiamy +2
• Linearity - jeśli piki niskich i wysokich energii danego izotopu są poprawne, ale piki ze środka spektrum są przesunięte, wówczas należy modyfikować ten parametr, przykład: tor-232 ma piki 80, 242 i 583 keV, z których błędny jest tylko 242 (powinno być 239), wtedy ustawiamy -3.
• Map Building
• Enable Map Building - włączenie zapisu mapy
• Share my track - udostępnianie naszej trasy na globalnej mapie Raysid
• Always Running 24/7 - stały zapis pomiaru i lokalizacji, nawet jak aplikacja nie jest aktywna (wymaga dodatkowych uprawnień) - program pracuje w tle, ale tylko wtedy, gdy wykryje ruch (co czasem zajmuje mu chwilę) - włączenie tej funkcji wymaga wyłączenia wszystkich opcji oszczędzania baterii w Androidzie, aplikacja ma własny algorytm oszczędzania prądu, sposób uruchomienia:
• Samsung: https://youtu.be/RC5UjY3WDrQ
• Xiaomi: https://youtu.be/RC5UjY3WDrQ
• GPS Usage Optimization - GPS pracuje tylko wtedy, jak telefon wykryje nasz ruch w terenie (oszczędność baterii telefonu)
• Map View:
• Base Layer - warstwa bazowa - satelitarna, hybrydowa, rzeźba terenu, wektorowa, ciemna, ciemna bez opisów
• Raysid Layer - wybór wartości pokazywanej na mapie:
• CPS/CPM - częstość zliczania
• Dose Rate - moc dawki
• Cs-137 - test - poziom skażenia cezem-137, jeśli ten izotop został wykryty (opcja jeszcze w fazie testów)
• Show Global Raysid Map - włącza widok mapy globalnej z trasami udostępnionymi przez użytkowników (wymagane połączenie internetowe)
• Raysid Map Detalization - szczegółowość mapy (rozmiar markerów - wysoka to małe markery
• Common settings - pozostałe ustawienia:
• Close Inactive App - wyłącz nieaktywną aplikację po 30 s (oszczędność baterii) - zamyka część graficzną aplikacji, program nadal pracuje w tle i pokazuje powiadomienia
• Button Functions - funkcje przycisku na dozymetrze - domyślnie:
• pojedyncze przyciśnięcie - dźwięk impulsów
• dwukrotne - włączenie alarmów
• trzykrotne - restart spektrometru
• te 3 funkcje przycisku można zamieniać między sobą i np. pojedyncze przyciśnięcie przypisać do restartu spektrometru, a potrójne do dźwięku impulsów etc. albo wyłączyć całkowicie jedną lub wszystkie, wybierając w odnośnym podmenu opcję "none" 
• niestety nie można przypisać do przycisku innych funkcji, np. rozpoczęcia zapisu mapy
• Dose Rate Units - jednostka pomiaru mocy dawki: µSv/h lub µR/h
• Click Units - jednostka pomiaru częstości zliczania: cps lub cpm 
• About
• wersja oprogramowania (u mnie 1.2.6623)
• nr seryjny
• ostatni cykl ładowania akumulatora (u mnie 10 dni i 22 godziny temu)
• zakres temperatur pracy dozymetru i spektrometru
• kasowanie logów
• kasowanie łącznej dawki
• polityka prywatności (odsyła na stronę https://raysid.com/privacy-app.html)
• odłączenie dozymetru i wyjście z aplikacji

W powyższych ustawieniach daje się odczuć pewien brak proporcji - dźwięk impulsów i alarm progowy ma liczne opcje, ale już jednostki pomiaru mocy dawki są tylko dwie, bez np. mR/h. Przydałaby się też regulacja jasności diody LED, która w ciemności jest wręcz oślepiająca, co z kolei jest użyteczne w słoneczny dzień. Zgłosiłem te uwagi producentowi i otrzymałem informację, że powinny zostać uwzględnione w następnych wersjach oprogramowania.

Zasilanie odbywa się z wbudowanego akumulatorka litowo-jonowego o pojemności 800 mAh, który powinien starczyć na do 10 dni pracy. Czas ten ulegnie skróceniu przy częstym korzystaniu z Bluetooth, a także przy wysokich poziomach promieniowania - w takich warunkach producent deklaruje 5-7 dni pracy.  Stopień naładowania i pozostały czas pracy jest wyświetlany na górnym pasku w aplikacji. Podczas moich testów, które trwały przez tydzień, codziennie po kilka godzin (sumaryczny czas pracy 3 dni 1 godzina), stan naładowania zmniejszył się z pełnego do 65 % (7 dni pracy wg aplikacji).

Ładowanie odbywa się przez port mini-USB, a o jego trwaniu informuje nas mała niebieska dioda LED przy włączniku.

Gdy dioda zmieni kolor na zielony, akumulator jest w pełni naładowany. Pełne naładowanie trwa 5 godzin. Instrukcja przestrzega przed całkowitym rozładowaniem akumulatora. Warto o tym pamiętać, szczególnie że dozymetr przy wyłączonej sygnalizacji impulsów (dźwięk/LED) nie ma żadnego wskaźnika pracy i możemy przez pomyłkę zostawić go włączonego, aż do całkowitego rozładowania akumulatorka.

W fabrycznym zestawie otrzymujemy eleganckie pudełko, etui pozwalające nosić dozymetr przy pasku oraz kabel micro-USB do ładowania. Dodatkowo w komplecie jest teleskopowy wysięgnik, pozwalający na pomiar z odległości.

Etui jest wykonane ze sztywnego tworzywa skóropodobnego z klapką zapinaną na nap. Dozymetr dobrze przylega do ścianek i nie ma ryzyka, że łatwo się wysunie, nawet przy niezapiętej klapce. Futerał warto przypiąć do pasa w pewnym oddaleniu od miejsca, gdzie nosimy telefon, by nie powodować fałszywych alarmów, wywołanych zbyt silnym sygnałem Bluetooth.

Zasięg Bluetooth wynosi do 4 m w linii prostej, bez dodatkowych przeszkód, gdy telefon jest trzymany pionowo. Jakość łączności (procent skutecznie przesłanych pakietów) jest podawana na górnym pasku aplikacji. W większości przypadków będzie wynosić 99% - podczas testów po oddaleniu się na 5 m jakość połączenia oscylowała między 70 a 80%, jednak z okresowymi spadkami aż do zera, szczególnie gdy telefon był umieszczany poziomo. Ceglane ściany działowe w bloku z lat 60. nie stanowiły przeszkody dla Bluetooth - aplikacja nadal wskazywała ponad 90%.

Teleskopowy wysięgnik, przypominający kijek do selfie, pozwala na pomiar z odległości. Jego całkowita długość po maksymalnym rozsunięciu wynosi 108 cm, zaś sam teleskopowy wysięgnik z chromowanej stali ma 90 cm.

Taka długość pozwala nawet wysokim osobom na wygodne prowadzenie dozymetru bezpośrednio przy ziemi - sam mam 193 cm wzrostu i wysięgnik prowadzony pod kątem praktycznie dotyka gruntu:

Kot nie należy do zestawu ;)

Dozymetr jest umieszczany w plastikowym koszyczku wyłożonym paskami filcu, który obejmuje miernik z 5 stron. Uchwyt jest pewny, do wyjęcia dozymetru potrzeba sporej siły, a nawet mocne potrząsanie nie powoduje wysuwania się dozymetru z koszyczka. 

Uchwyt wysięgnika ma strzemię na smycz do ręki, a także gwint, pozwalający zamocować go w typowych statywach fotograficznych, zarówno miniaturowych, jak i pełnowymiarowych.

Instrukcja w postaci ulotki zawiera podstawowe informacje pozwalające na "szybki start", a także odsyła do stron pozwalających na pobranie aplikacji oraz pełnej instrukcji obsługi [LINK]. 

Konkurencją dla Raysida będą z jednej strony miniaturowe specjalizowane spektrometry współpracujące z komputerem (µSpect), z drugiej dozymetry scyntylacyjne z funkcją spektrometru (RadiaCode 101, Radex Obsidian). Spośród nich Raysid wyróżnia się najmniejszymi wymiarami (57x35x16 mm) i masą (65 g), a także wydajnością pomiaru promieniowania gamma.

W kwestii obsługi mapy nieco ustępuje RadiaCode 101 - ma większe markery i mniejszy stopień przybliżenia widoku w aplikacji, ale z drugiej strony umożliwia publikowanie tras online. Radex Obsidian ma tryb selektywnego pomiaru emisji beta i gamma, jednak nie ma funkcji fotografowania wyników, podobnie zresztą jak RadiaCode 101. Z drugiej strony oba te dozymetry mogą wyświetlać wynik bez aplikacji, zaś Raysid niezsynchronizowany z telefonem może służyć tylko za alarm progowy i indykator promieniowania. Tym niemniej funkcje mapy i spektrometru we wszystkich 3 miernikach wymagają aplikacji.

Z kolei porównanie z µSpect jest o tyle trudne, że jest on przyrządem wyspecjalizowanym do pracy jako spektrometr, wymaga więc podłączenia komputera oraz nie ma funkcji dozymetrycznych, takich jak Raysid. Ma też mniejszy kryształ, a zakres energii ograniczony jest do 20-1800 keV.

Podsumowując, jeśli chcemy mieć w jednym małym przyrządzie zarówno czuły i skompensowany energetycznie dozymetr z funkcją mapy, jak i spektrometr obejmujący całe spektrum gamma, Raysid będzie bezkonkurencyjny. 

Raysid jest produkowany na bieżąco w małych seriach, zatem obowiązują zapisy na stronie producenta [LINK]. Deklarowany czas oczekiwania wynosi 3-4 miesiące, w praktyce jest on sporo dłuższy, jednak czekanie z pewnością się opłaci. Gdy otrzymamy powiadomienie, że dozymetr jest gotowy, dokonujemy płatności online i czekamy na przesyłkę (kurier DPD lub paczkomat InPost). Zakupu dokonujemy w firmie, otrzymamy więc paragon lub fakturę.

Pozostaje pytanie, którą wersję wybrać? Moim zdaniem którąś z środkowych, czyli albo "<10%" albo "8 %". Oczywiście, jeśli finanse pozwolą, można szarpnąć się na najwyższy model "<7 %". Rozumiem jednak, że dla kogoś wydatek 700 euro (3280 zł) może być wysoki, w takim razie pozostaje podstawowy model za 400 euro (1873 zł). Wszystko zależy od tego, na ile zależy nam na funkcji spektrometru i do jakich pomiarów zamierzamy go używać. 

Plusy

• duża czułość
• tryb fotografowania i filmowania bieżącego pomiaru
• równoległy pomiar w cps i µSv/h
• osobny alarm dla pomiaru w cps i µSv/h
• małe wymiary i masa
• długi czas pracy na jednym ładowaniu akumulatora
• etui i wysięgnik w zestawie

Minusy

• nieproporcjonalne ustawienia (dużo opcji dźwięku, a tylko 2 jednostki pomiaru)
• dość duże znaczniki na mapie
• czas oczekiwania na zamówienie

Jeżeli korzystaliście już Raysid i chcecie podzielić się wrażeniami z eksploatacji albo macie uwagi co do niniejszej recenzji, dajcie znać w komentarzach!