Indykator promieniowania IC-01 Spektr

Przyrządy dozymetryczne produkowane w ZSRR i republikach poradzieckich po katastrofie w Czarnobylu mają bardzo różny stopień zaawansowania technicznego. Od bardzo dopracowanych i porządnie wykonanych radiometrów beta-gamma, przez średniej klasy dozymetry promieniowania gamma, aż po proste indykatory, wśród których też można zaobserwować szerokie spektrum jakości i funkcjonalności. Najprostsze indykatory sygnalizują jedynie dźwiękiem lub błyskami diody LED impulsy promieniowania. Inne mają mikroamperomierz z orientacyjną skalą o trzech zakresach (bezpiecznie, uwaga, zagrożenie). Na tym tle wyróżnia się IC-01 Spektr, który choć opisany jest na obudowie jako indykator promieniowania gamma, w rzeczywistości jest prostym dozymetrem o dość dokładnej skali.

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=77&topic=43

Obudowę zaadaptowano z multimetru C43109, nie zadając sobie nawet trudu zaślepienia otworów w obudowie, gdzie w oryginalnym mierniku podłączano przewody pomiarowe.

Źródło - meratest.ru

Wymieniono jedynie płytki drukowane, skalę i opisy pokrętła. Układ elektroniczny jest prosty i zawiera typowy, sprawdzony licznik SBM-20 bez dodatkowego ekranu ołowianego.

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=77&topic=43

Obok wycięcia na ustrój pomiarowy mikroamperomierza znajduje się czerwona dioda LED, migająca w rytm impulsów. Dozymetr niestety nie ma sygnalizacji dźwiękowej.

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=77&topic=43

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=77&topic=43

Dozymetr obsługujemy pokrętłem, którym włączamy jeden z dwóch zakresów pomiarowych oraz tryb testu zasilania. Co ciekawe, test zasilania uruchamiamy przekręcając pokrętło w przeciwnym kierunku niż przy włączaniu kolejnych zakresów. Jest to odstępstwo od typowych układów konstrukcyjnych, w których zwykle kolejność jest następująca: wyłączony, test baterii, kolejne zakresy.

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=77&topic=43

Pierwszy zakres obejmuje moc dawki od 0,01 do 0,2 mR/h (0,1-2 µSv/h) z podziałką co 0,01 mR/h (0,1 µSv/h), drugi jest dziesięciokrotnie wyższy: od 0,1 do 2 mR/h (1-20 µSv/h) z podziałką co 0,1 mR/h (1 µSv/h). 

Na skali naniesiono też oznaczenia barwne, odnoszące się tylko do pierwszego zakresu. Bezpieczny poziom promieniowania oznaczono kolorem żółtym (0-0,06 mR/h), podwyższony (0,06-0,12 mR/h) na błękitno i niebezpieczny (>0,12 mR/h) na czerwono.

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=77&topic=43

Poziomy te odnoszą się do narażenia całego ciała w ciągu roku - szerzej o tym pisałem we wpisie o bezpiecznej dawce promieniowania [LINK].

Licznik G-M w tym mierniku nie ma dodatkowego ekranu, odcinającego promieniowanie beta - jego funkcję pełni gruby plastik obudowy. Mamy tu do czynienia z "drugą szkołą" budowy dozymetrów według mojej nomenklatury [LINK]

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=77&topic=43

Przyrząd zasilany jest z jednej baterii typu AA (rosyjskie oznaczenie 316 "Uran"). Pobór prądu 7 mA, co przy typowej baterii o pojemności 2000 mAh da nam prawie 286 godzin pracy. Dopuszczalny zakres napięcia zasilania 1,2-1,65 V, zatem dozymetr uruchomimy też na akumulatorkach o napięciu 1,2 V.

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=77&topic=43

Całość spakowana jest w pudełko od multimetru, na którym nawet nie usunięto oryginalnego oznaczenia:

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=77&topic=43

W komplecie jest też instrukcja wydrukowana na drukarce igłowej. Dowiadujemy się z niej, że dozymetr ma błąd pomiaru rzędu 30 %, zaś na ustalenie się wyniku potrzebujemy 50 s. Wstępnej oceny poziomu promieniowania możemy dokonać za pomocą częstotliwości błysków diody LED (swietodiod).

Instrukcja przestrzega przed przekręcaniem przełącznika zakresów poza cztery wyszczególnione pozycje (wyłączony, kontrola baterii, dwa zakresy), zatem konstruktorzy pewnie nie zablokowali pozostałych, odziedziczonych po multimetrze.

https://im13.rhbz.org/albums/userpics/10241/manual.pdf

Instrukcja najpierw opisuje sposób prowadzenia pomiaru, a dopiero następnie kontrolę zasilania baterii, czyli odwrotnie niż zwykle w przyrządach dozymetrycznych, zarówno klasy popularnej, jak i profesjonalnej. Jest to zgodne z konstrukcją miernika, gdzie te tryby są po przeciwnych stronach neutralnego położenia przełącznika zakresów, a nie po kolei.

https://im13.rhbz.org/albums/userpics/10241/manual.pdf

Przyrząd rzadko pojawia się na rynku wtórnym, nawet za naszą wschodnią granicą. Oprócz egzemplarza z forum RHBZ znalazłem tylko jedną ofertę w serwisie Violity:

https://violity.com/pl/106092521-indikator-gamma-izlucheniya-is-01-spektr-novyj

Miernika nie miałem okazji osobiście przetestować, ale myślę, że pomimo prostej konstrukcji byłby całkiem funkcjonalny do oceny tła gamma oraz pomiaru umiarkowanie aktywnych źródeł. Czułość można by zwiększyć wiercąc otwory w obudowie, ale nie popieram takich praktyk, zwłaszcza wobec tak rzadkich mierników., stanowiących zabytek techniki. Przyrząd jest też ciekawym przykładem szybkiego zaadaptowania istniejącego miernika do pełnienia nowej funkcji, co często miało miejsce w małych firmach na obszarze byłego ZSRR. Taką modyfikacją jest m.in. indykator BGRAI, przerobiony z kalkulatora Elektronika MK33 [LINK]

 Jeśli ktoś dysponuje egzemplarzem indykatora IC-01 Spektr lub chciałby uzupełnić powyższy tekst, proszę o kontakt przez formularz bloga!

***

Podoba Ci się mój blog i chcesz wesprzeć twórcę? Zapraszam na Patronite - https://patronite.pl/