Dozymetr Terra MKS-05 Bluetooth

Ukraińska firma Ecotest (https://ecotestgroup.com/) oferuje szeroką gamę sprzętu dozymetrycznego, przeznaczonego głównie do użytku profesjonalnego. Spośród produktów firmy od wielu lat wyróżniają się dozymetry “Terra”, które na chwilę obecną (maj 2025) występują łącznie w sześciu wersjach, oznaczonych tym samym kodem MKS-05:

• MKS-05 Terra (czarna, tzw. iracka, do użytku wojska i służb)
• MKS-05 Terra-P (żółta, cywilna, z trybem uśpienia, pomiar aktywności beta w tych samych jednostkach, co mocy dawki gamma)
• MKS-05 Terra-P+ (żółta, cywilna, z rozszerzonym zakresem i trybem pomiaru beta we właściwych jednostkach - rozp/min/cm2)
• MKS-05 Terra Bluetooth (czarna, z wielorzędowym ekranem i łącznością Bluetoth)
• MKS-05 Terra-P+ zmodyfikowana (żółta, z dużym ekranem jak wersja Bluetooth)
• MKS-05 Terra-N (zielona, odmiana czarnej MKS-05 przeznaczona na rynek japoński)

Dziś, korzystając ze znacznego spadku cen, mogę wreszcie przedstawić model MKS-05 Bluetooth, czyli najbardziej zaawansowany z całej serii. 

Jego cechy charakterystyczne to:

• duży wielorzędowy wyświetlacz
• tryb zapisu wyników
• współpraca z komputerem i telefonem przez Bluetooth

Poza tym dozymetr nie odbiega od innych przyrządów serii Terra: ma ten sam licznik G-M (SBM-20-1) z niewielkim okienkiem w ołowianym ekranie, osłoniętym przez wiotką klapkę-filtr, jak również obudowę z dwoma przyciskami, zasilanie z dwóch baterii AAA, ogólny sposób obsługi i zapinany na suwak futerał mocowany do paska.

***

Omówmy zatem charakterystyczne cechy tego przyrządu, odróżniające go od innych modeli Terry MKS-05.

 Najbardziej rzuca się w oczy duży wyświetlacz, na którym widzimy jednocześnie:

• bieżący wynik pomiaru, jeden z trzech: 
• równoważnik mocy dawki gamma (DER) w µSv/h
• równoważnik dawki gamma (DE) w mSv
• aktywność powierzchniowa promieniowania beta w tys. rozp./min/cm2
• graficzny 10-segmentowy wskaźnik częstości zliczania, aktualizowany co 500 ms, jego pierwszy segment odpowiada 2 cps, a ostatni, w zależności od trybu pomiaru: 
• gamma: 2900 cps = 1000 µSv/h
• beta: 750 cps = 45*10^3 rozp/min/cm2
• statystyczny błąd pomiaru w %
• próg alarmowy, który możemy zaprogramować z całego zakresu pomiarowego 
• aktualny czas w formacie 24 h
• rodzaj włączonej sygnalizacji
• kontrolkę łączności Bluetooth
• stan baterii

Wyświetlacz może być podświetlony chwilowo (6 s) po wciśnięciu dowolnego przycisku lub na stałe, gdy dwa razy szybko wciśniemy przycisk THRESHOLD/POROG. Podświetlenie ma niebieskawy kolor i nie razi wzroku:

Ten sam typ wyświetlacza pojawił się w zmodernizowanej wersji dozymetru Terra P+, dostępnej obecnie w sprzedaży - dla porównania starsza wersja z małym czterocyfrowym wyświetlaczem jak w czarnej "irackiej" MKS-05:

Dozymetr Terra Bluetooth obsługujemy, tak jak inne dozymetry "Terra", dwoma przyciskami umieszczonymi po bokach obudowy:

W zależności od wersji językowej opisane są następująco - odpowiednio angielska, rosyjska, ukraińska:

• lewy - THRESHOLD/POROG/PORIG:
• przełącza dodatkowe opcje każdego z trybów
• szybkie dwukrotne wciśnięcie (w odstępie 0,5 s) włącza podświetlenie LCD na stałe
• przytrzymanie (do 3 s) w trybie pomiaru DER i aktywności beta:
• chwilowe znikniecie wartości pomiaru z pozostawieniem tylko statystycznego błędu pomiaru w %
• przytrzymanie powyżej 3 s przełącza w tryb ARCH (zapis pomiaru), wtedy przyciskiem MODE dokonujemy zapisu
• dalsze przytrzymanie (2 s) resetuje wynik pomiaru
• dalsze przytrzymanie przenosi do trybu zmiany progu alarmu, wartości niepewności pomiaru oraz sygnalizacji impulsów - wówczas puszczamy przycisk, po czym jego krótkimi wciśnięciami modyfikujemy cyfry, zmianę zatwierdzając przyciskiem MODE, którym jednocześnie przechodzimy do następnej cyfry (po ustawieniu progu alarmu ustawiamy niepewność pomiaru, a następnie dźwięk impulsów)
• przytrzymanie (do 3 s) w trybie pomiaru łącznej dawki (DE):
• zmiana progu alarmu łącznej dawki
• dalsze przytrzymanie - reset łącznej dawki i czasu jej gromadzenia
• przytrzymanie w trybie zegara i budzika - zmiana wartości
• przytrzymanie w trybie przeglądania zapisanych wyników - kasowanie danych
• prawy - MODE/REŻIM/REŻIM:
• włącznik (dłuższe przytrzymanie)
• przewijanie trybów pracy
• przewijanie kolejnych cyfr przy modyfikacji ustawień
• dwa szybkie wciśnięcia w trybie pomiaru DER - zapisanie pomiaru tła gamma celem odjęcia przy pomiarze beta
• wciśnięcie obu przycisków jednocześnie:
• w trybach pomiaru DER i beta przełącza rodzaj alarmu (dźwięk/wibracja/dźwięk i wibracja)
• przytrzymanie w trybie pomiaru dawki wprowadza do menu resetu dawki

Przyznam, że obsługa menu w dozymetrach "Terra" nie przypadła mi do gustu, za dużo tutaj długiego przytrzymywania przycisków, które do tego nieprzyjemnie trzeszczą. 

***

Poszczególne tryby pracy, przewijane przyciskiem MODE, przedstawiają się następująco - kolejno:

• równoważnik mocy dawki (DER) promieniowania gamma w µSv/h 
• równoważnik dawki (DE) promieniowania gamma w mSv i czas jej gromadzenia w godzinach i minutach (do 100 h) lub tylko w godzinach (100-9999 h)
• strumień cząstek beta w tysiącach rozpadów na minutę z centymetra kwadratowego
• zegar w formacie 24 h i data w formacie dd-mm-yyyy
• budzik w formacie 24 h i zegar
• PC - włączenie łączności Bluetooth, pozwalające na sparowanie dozymetru z komputerem lub telefonem
• Arch - przeglądanie zapisanych wyników pomiaru (pamięć ma 1200 komórek, każdy wynik zapisany jest z datą, godziną i statystycznym błędem pomiaru), w ten tryb wejdziemy, jeśli w pamięci zapisany jest choć jeden wynik, w przeciwnym wypadku z trybu PC przejdziemy od razu do pomiaru DER

Tryby pracy można przewijać tylko w jedną stronę: od pomiaru mocy dawki do przeglądania zapisanych wyników. 

Dozymetr nie typowego menu ustawień, modyfikacji parametrów każdego z trybów pracy dokonujemy w tym trybie, przytrzymując przycisk THRESHOLD/POROG/PORIG. Nie ma tam zresztą zbyt wielu ustawień, choć i tak jest ich więcej niż innych modelach Terry.

Alarm progowy może być sygnalizowany dźwiękiem, wibracją, dźwiękiem i wibracją lub tylko wizualnie (miganie wyniku i animowany symbol dźwięku na wyświetlaczu). Wartości progów nie ulegają zresetowaniu po wyłączeniu zasilania czy wymianie baterii, co jest dużym plusem względem Terry "irackiej" jak również cywilnych modeli Terra P i P+. 

Oprócz progu alarmu, w trybach pomiaru DER i aktywności beta możemy zaprogramować dopuszczalną niepewność pomiaru (statystyczny błąd pomiaru). Wówczas wynik będzie migał, dopóki błąd pomiaru będzie wyższy niż zaprogramowana wartość. Możemy więc zadowolić się niepewnością 20% czy 30% przy zgrubnych pomiarach albo 10 % przy dokładniejszych. Niepewność może też być ustawiona automatycznie, wówczas dozymetr będzie dążył do warunków ze specyfikacji

Ustawienia pozwalają na osobne włączenie dźwięku impulsów w trybie gamma i beta, dzięki czemu dozymetr może np. być cichy w trybie gamma, zaś sygnalizować impulsy tylko po przełączeniu w tryb beta. Niestety aby włączyć dźwięk w danym trybie, musimy przeklikać się przez opcję ustawiania progu alarmowego i niepewności pomiaru. Co ciekawe, jak już dźwięk mamy włączony, to wciskając oba przyciski jednocześnie możemy włączyć wibracyjną sygnalizację impulsów (!), zarówno samą, jak również w duecie z dźwiękową - nie wyłączymy jednak w ten sposób dźwięku impulsów.  Wibracyjna sygnalizacja impulsów może być irytująca, gdyż wibracja dozymetru za każdym impulsem kojarzy się z przekroczeniem progu alarmowego. Może jednak być przydatna w warunkach dużej głośności, kiedy tylko przez wzrost częstotliwości sygnałów wibracyjnych możemy się zorientować o bieżącym poziomie promieniowania. 

Zerknijmy jeszcze na dwa tryby, wyróżniające Terrę Bluetooth i dające jej ogromną przewagę nad innymi dozymetrami z tej serii.

***

Pierwszy to łączność Bluetooth. Po wejściu w tryb PC (przedostatni w kolejce) i jego uruchomieniu przyciskiem POROG/THRESHOLD dozymetr przez 20 sekund jest widoczny dla urządzeń Bluetooth i możemy go z nimi sparować. Pracę w tym trybie sygnalizuje ikona Bluetooth na górnym pasku i migające litery PC. 

Jeśli w ciągu 20 sekund dozymetr nie zostanie sparowany z urządzeniem, zobaczymy błąd Er06.

Oprogramowanie w wersji na komputer znajduje się na dołączonej płycie CD, zaś aplikacja na smartfony może być pobrana ze sklepu Google Play. Instalując aplikację, pamiętajmy, by wybrać wersję "GS Ecotest LE", przeznaczoną do dozymetrów Terra, a nie "GS Ecotest" do dozymetrów Gamma Sapiens:

Aplikacja na telefon umożliwia całkowite sterowanie dozymetrem z poziomu telefonu i np. nanoszenie wyników na mapy. Niestety nie udało mi się sparować dozymetru z moim telefonem Motorola Moto E6 Plus, załączam więc screeny ze sklepu Google Play:

https://play.google.com/store/apps/details?id=com.ecotest.apps.gsecotestle&hl=pl

Z kolei program na komputer pozwala na pracę w trybie IDU (Intelligent Detecting Unit), w którym bieżący pomiar jest stale przesyłany do komputera, tak samo jak napięcie baterii, a z poziomu programu możemy zmienić tryb pomiaru, próg alarmowy, jak również synchronizować czas z zegarem komputera.

Niestety program nie działał komputerze z systemem Windows 10 Home (wersja 2009) - instalator twierdził, że aplikacja po prostu "nie będzie działać na Twoim komputerze", a modyfikacja trybu zgodności na wszelkie starsze wersje Windowsa nie dawała efektu.

Wyciągnąłem więc starego laptopa Dell Latitude Pentium III 1 GHz z Windowsem XP Home. Program bez problemu się zainstalował, ale nie synchronizował się z dozymetrem - po upłynięciu 20 sekund dozymetr wyświetlał błąd Er06, oznaczający niepowodzenie synchronizacji.

Z powyższych powodów nie przetestowałem ani aplikacji, ani programu na komputer. Jeśli ktoś korzystał z tego oprogramowania, proszę o kontakt, chętnie uzupełnię wpis.

***

Drugą opcją, wyróżniającą omawianą tu wersję "Terry", powiązaną zresztą z łącznością Bluetooth, jest zapis pomiaru. Jeśli w trybie pomiaru DER lub aktywności beta przytrzymamy przez 6 sekund przycisk THRESHOLD/POROG/PORIG, na ekranie wyświetli się napis ARCH. Wówczas wciskając przycisk MODE rozpoczynamy procedurę zapisu - zaczyna migać numer komórki pamięci, w której zapisu dokonamy (np. P001). Niestety musimy się przeklikać przez kolejne cyfry i dopiero wówczas wynik pomiaru mignie i zostanie zapisany w pamięci. Tryb zapisu jest bardzo przydatny, zarówno w terenie, jak i w pracowni, ale mógłby być szybszy, od razu zapisywany w pierwszej wolnej komórce. Zapisane wyniki możemy przeglądać w trybie Arch, ostatnim na liście trybów pracy dozymetru. Rekordy przewijamy w obie strony za pomocą przycisków THRESHOLD/POROG i MODE/REŻIM. Każdy wynik jest zapisywany z datą, godziną, a także statystycznym błędem pomiaru w %. 

Jeśli chcemy wyjść z tego menu, przytrzymujemy przycisk POROG/THRESHOLD, aż dozymetr wróci do trybu pomiaru DER. 

***

Czułość jest praktycznie taka sama jak w podstawowej wersji MKS-05 (czarnej, "irackiej"), gdzie licznik G-M owinięty jest ołowianą folią, w której wycięto małe okienko, zaś nieco wyższa niż w Terra-P i P+, gdzie nawet po zdjęciu klapki filtra okienko jest pokryte cienką ołowianą folią. 

Dodatkowo, z uwagi na profesjonalne zastosowanie Terry Bluetooth, wynik zmienia się od razu, a nie po upływie 10 sekund, jak w "Terra-P", która jest miernikiem klasy popularnej. Z kolei w razie nagłego wzrostu lub spadku poziomu promieniowania pomiar ulega automatycznemu zresetowaniu. Tym niemniej, z uwagi na pojedynczy licznik i małe okienko pomiarowe, wzrost wyniku przy słabych źródłach jest dosyć powolny. 

Szkło uranowe czy ceramika z glazurą uranową o średnich aktywnościach niekiedy może w ogóle nie dać odczytu w trybie pomiaru aktywności beta, jak przy pomiarze filiżanki widocznej pod koniec filmiku z testów: 

Dlaczego tak się dzieje? Otóż Terra Bluetooth ma opcję odejmowania tła gamma przy pomiarze aktywności beta. Funkcję tą włączamy, będąc w trybie pomiaru DER - jeśli wciśniemy dwa razy szybko przycisk MODE, wejdziemy wówczas w tryb pomiaru aktywności beta z odejmowaniem zmierzonej w tym wartości tła gamma. Jeśli tło było wysokie, zaś aktywność beta niska, na ekranie zobaczymy same zera. Dlatego też, jeżeli nie chcemy korzystać z funkcji odejmowania tła, przechodźmy przez tryby pracy powoli, z małą pauzą. Odejmowanie tła wyłączymy też, przeklikując się przez wszystkie tryby pracy i ponownie wchodząc w tryb pomiaru aktywności beta.

***

Jakość wykonania jest dość dobra, aczkolwiek plastik nieprzyjemnie trzeszczy w dłoni, a przyciski nie są dobrze spasowane z obudową. 

W niektórych egzemplarzach lewa strona obudowy wyraźnie wgina się pod naciskiem dłoni. Klapka filtra jest tak samo trudna do szybkiego zdjęcia, jak w innych "Terrach" - zatrzask jest umieszczony dość głęboko i przy krótszych paznokciach musimy sobie pomóc czymś ostrym.

Z kolei jak ją już zdejmiemy, nie ma gdzie jej schować - fabryczne etui nie ma żadnej przegródki na klapkę. 

Ryzykujemy więc jej zgubienie lub zgniecenie i wyłamanie zaczepów, które są dość drobne:

Warto więc nosić "Terrę" w jakimś lepszym futerale, np. od kompaktowego aparatu fotograficznego, który w środku ma dwie kieszonki, gdzie można schować zdjętą klapkę i zabezpieczyć przed uszkodzeniem.  

Producent deklaruje wytrzymałość dozymetru na następujące czynniki środowiskowe:

• wibracje sinusoidalne o wysokiej częstotliwości w zakresie 10-50 Hz
• do 1000 wstrząsów o czasie trwania impulsu 5 ms i maksymalnym przyspieszeniu 100 m/s2
• moc dawki promieniowania gamma 1 Sv/h przez 5 min
• szczelność w klasie IP20, czyli 
• 2 - ochrona przed dostępem do niebezpiecznych części palcem, a także przed wnikaniem obcych ciał stałych o średnicy 12,5 mm i większej
• 0 - całkowity brak wodoszczelności

W opakowaniu transportowym dozymetr może znieść:

• do 1000 wstrząsów w każdym kierunku, o czasie trwania impulsu 16 ms i maksymalnym przyspieszeniu 98 m/s2
• temperatury w zakresie od -25 do +55 st. C i wilgotność względną do 95% przy 35 st. C

W komplecie znajduje się kartonowe pudełko, na którego spodzie naklejono nalepkę ze specyfikacją dozymetru.

W środku znajduje się:

• książeczkowa instrukcja obsługi (wersja cyfrowa na stronie producenta - LINK), 
• płyta z oprogramowaniem 
• zapinane na suwak etui, takie samo jak w innych "Terrach". 

Instrukcja jest szczegółowa i dość łopatologicznie wyjaśnia zawiłości pracy dozymetru:

Niestety jest w niej mylące zdanie, powtarzane przy kolejnych trybach pracy: This mode can be entered from any other operating mode of the dosimeter with the help of a short press of the MODE button - tryby pracy faktycznie zmieniamy tym przyciskiem, jednak ze zdania wynika, że do uruchomienia danego tego trybu wystarczy krótkie przyciśnięcie przycisku MODE w dowolnym trybie pracy, a tymczasem tryby przewijamy przyciskiem MODE, zatem liczba wciśnięć zależy od tego, jak daleko żądany tryb znajduje się od aktualnie włączonego. 

***

Czas na podsumowanie. Terra Bluetooth to najwyższy z modeli Terry dostępnych obecnie, a na rynku zagranicznym (np. japońskim) pojawiło się dużo egzemplarzy w przystępnych cenach. Jeśli już planujemy zakup dozymetru "Terra" (którego wielbicielem nie jestem) to wersja Bluetooth będzie najlepszym wyborem. Do niedawna co prawda bardziej opłacało się kupić podstawowy, profesjonalny model "Terry" (tzw. "iracka" w czarnej obudowie), ma on jednak irytującą cechę resetowania progu alarmowego po wyłączeniu zasilania, nie zapiszemy w nim też wyniku pomiaru. Oczywiście Terra Bluetooth dziedziczy wady innych dozymetrów z tej serii: jakość plastiku i małe okienko pomiarowe, powodujące powolną reakcję na słabsze źródła.

Plusy:

• szeroki zakres pomiarowy
• dobra czułość na większość źródeł
• resetowanie pomiaru przy zmianach wyniku
• tryb zapisu pomiaru
• łączność z komputerem i telefonem

Minusy:

• jakość wykonania
• nieintuicyjne ustawienia
• niedopracowane oprogramowanie

Jeśli spotkaliście się z tym dozymetrem, udało się Wam przetestować oprogramowanie lub macie uwagi do powyższego tekstu, dajcie znać w komentarzach!

***

Zachęcam też do wspierania bloga, zarówno pośrednio, poprzez zakup dozymetrów [LINK], jak i bezpośrednio, przez Patronite lub BuyCoffeeTo