Zagadkowa deseczka z kaflem

Ceramika z glazurą uranową ma na tyle charakterystyczne wzornictwo, że niekiedy można ją rozpoznać nawet bez dozymetru. Szczególnie pomarańczowe detale na wyrobach manufaktur Jasba czy Strehla dają 99% prawdopodobieństwo radioaktywności. Czasem jednak wyroby szkliwione glazurą uranową są tak niepozorne, że łatwo je pominąć, zwłaszcza jak mają pospolite, pastelowe kolory. Dlatego też, nauczony doświadczeniem sprawdzam praktycznie każdy wyrób ceramiczny, który nie jest biały (a i białe warto sprawdzać, ale to osobna historia). Dzięki temu trafiłem na tą dekoracyjną deseczkę do krojenia z kaflem ozdobionym motywem pocztówki.

Wskazania były wyraźne, wskazówka RKP-1-2 szybko minęła “pułapkę ośmiu cps” i zaczęła oscylować pomiędzy 12 a 14 cps. Przytrzymałem miernik przez chwilę, aby zaobserwować długookresowe fluktuacje wyniku, zmierzyłem też tło w najbliższej okolicy, żeby wyeliminować ewentualny wpływ otoczenia. Odczyty były jednak bezsporne, aktywność pochodziła z kafla na deseczce. Wyrób trafił więc do “kociego plecaka”, a dalsze pomiary przeprowadziłem w domu.

Aktywność, choć słaba, jest wyraźna i trudno uznać ją za nagromadzenie naturalnych radioizotopów w glinie, które nieraz tworzą ową “pułapkę ośmiu cps”. Pomiary poszczególnymi miernikami prezentują się następująco - za każdym razem jest to pomiar łącznej emisji, z odkrytym detektorem:

• ANRI Sosna - 0,61 µSv/h
• Prypeć - 0,7 µSv/h
• Radex RD1008 - 0,13 µSv/h + 37 rozp/min/cm2 (tryb rozłącznego pomiaru beta i gamma)
• MKS-01SA1M - 110-120 rozp/min/cm2 (tryb alfa)
• RadiaScan 701A - 59,3 i 68,6 rozp/min/cm2 (tryb alfa, różne miejsca)
• Inspector Alert - 283, 306 i 274 cpm  zależnie od miejsca (tło 30-45 cpm)
• EKO-C - 9-12 cps
• Soeks Quantum - 0,3 µSv/h

Zastanawiający jest jednak pomiar sondą scyntylacyjną SSU-3-2 ze scyntylatorem ZnS(Ag), który rejestruje tylko cząstki alfa, pomijając towarzyszące tło gamma. Sonda ta nie wykazała jakiejkolwiek aktywności, nawet pomimo wielominutowego pomiaru w kilku miejscach ceramicznego kafla. Tymczasem nawet talerzyki z niskoaktywną glazurą uranową [LINK], dające ledwie 0,3 uSv/h łącznej emisji na Polaronie wykazywały też pojedyncze rozpady alfa, wychwytywane przez scyntylator ZnS(Ag). 

Pomiar powtórzyłem przy pomocy sondy powierzchniowej SSA-1P, która ma znacznie większą powierzchnię scyntylatora ZnS(Ag), a do tego scyntylator położony jest bliżej mierzonej powierzchni niż w SSU-3-2. 

Najpierw przez 10 minut zmierzyłem bieg własny sondy z założoną plastikową osłoną scyntylatora, co dało mi 1 imp/10 min (0,1 cpm). Następnie wykonałem pomiar na powierzchni kafla i przez 10 minut uzyskałem też 1 impuls, czyli wartość biegu własnego sondy. Można więc przyjąć, że sonda nie rejestruje żadnej emisji alfa z powierzchni ceramicznego kafla.

Mamy więc dwie opcje - albo niskoaktywną glazurę uranową na kaflu w deseczce pokryto bezbarwnym lakierem, który całkowicie blokuje cząstki alfa, albo też promieniowanie pochodzi od innych izotopów, zawartych bądź w glazurze, bądź w samej masie ceramicznej. Ustalenie składu izotopowego wymagałoby jednak długotrwałych pomiarów spektrometrycznych w odpowiednim domku osłonnym. 

Przyjrzyjmy się jeszcze cechom formalnym tego obiektu. Wymiary zewnętrzne całej deseczki: 35 x 18,5 cm, grubość 1,3-1,5 cm. Deseczka wykonana jest ze sklejki, powycieranej na brzegach i miejscami rozwarstwionej od wilgoci.

Sam ozdobny kafel o wymiarach 15 x 15 cm prezentuje się następująco - napisy na "pocztówce" są po francusku, co może stanowić o pochodzeniu wyrobu:

Niska aktywność będzie przydatna przy testowaniu wysokoczułych dozymetrów, zarówno z licznikami okienkowymi, jak i cylindrycznymi. Poza tym tak mała moc dawki pozwala na bezpieczne eksponowanie tego typu ozdób nawet w naszym bezpośrednim otoczeniu.

Podsumowując, sprawdzajmy każdą ceramikę, najlepiej wysokoczułym miernikiem, by nie tracić czasu swojego i sprzedawcy. Starajmy się też tłumaczyć, czego szukamy i po co to robimy. Kiedyś zostałem zapytany o motyw szukania uranowej ceramiki - czy robię to, by usunąć tą ceramikę z rynku (!). Aż taki Judym to ze mnie nie jest.

Jeśli macie jakieś pomysły na źródło promieniowania z tej deseczki, dajcie znać w komentarzach!