Dozymetr indykator "Abis"

Ten dozymetr, a właściwie bardziej zaawansowany indykator promieniowania, to kolejny przyrząd widmo odkryty w ramach "Podróży z Forum RHBZ". Piszę "widmo", gdyż nawet w rosyjskojęzycznym internecie brak wzmianek poza wspomnianym Forum i wirtualnym muzeum rw6ase.narod.ru. 

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=2&topic=24

Jest to jeden z wielu prostych radzieckich przyrządów dozymetrycznych, produkowanych na potrzeby ludności po katastrofie w Czarnobylu. Zakwalifikowałbym go do kategorii indykatorów, czyli przyrządów podających jedynie orientacyjną wartość mocy dawki. 

https://rw6ase.narod.ru/index1/signal_indikac/dozimetr/abis.html

Pamiętajmy jednak, że indykatory nie są jednorodną kategorią. Wśród nich można wydzielić kilka podkategorii, od najprostszych, mających jedynie świetlną i dźwiękową sygnalizację impulsów, przez progowe (bezpiecznie/uwaga/zagrożenie), aż po przyrządy mające orientacyjną skalę, choć zwykle niezbyt dokładną. Do tej ostatniej grupy należy omawiany tutaj "Abis". Jego podziałka jest dość zgrubna, ale jednak jest, co zbliża przyrząd do prostych dozymetrów.

https://rw6ase.narod.ru/index1/signal_indikac/dozimetr/abis.html

Miernik wyskalowano w µR/h, czyli dla uzyskania µSv/h dzielimy wynik przez 100. Na skali mamy dwie podziałki: 

• górną od 0 do 10 co 1:
• bez przeliczania odpowiada odczytom na I zakresie (10-100 µR/h), podziałki od 1 do 6 zaznaczone na zielono (10-60 µR/h = 0,1-0,6 µSv/h), następnie od 7 do 10 na żółto (70-100 µR/h = 0,7-1 µSv/h)
• po pomnożeniu przez 10 odpowiada odczytom na III zakresie (100-1000 µR/h), oznaczenia barwne tracą wówczas znaczenie (zielony, czyli niby "bezpieczny" kolor na tym zakresie to faktyczne pomiary 100-600 µR/h = 1-6 µSv/h)
• dolną, odpowiadającą odczytom na II zakresie (do 500 µSv/h), mającą 6 podziałek bez zaznaczonych wartości, pierwsza podziałka zielona, czyli pewnie do 0,6 µSv/h, druga żółta, prawdopodobnie do 1 lub 1,2 µSv/h, pozostałe więc byłyby co 0,2 lub 0,4 µSv/h

Zakresy są przełączane przyciskami typu "istostat". Przyrząd nie ma osobnego włącznika, zatem najprawdopodobniej włączamy go, wybierając któryś z zakresów, zaś wyłączamy poprzez delikatne przyciśnięcie jednego z przycisków, co powoduje "wyskoczenie" pozostałych, jak na poniższej fotografii:

https://rw6ase.narod.ru/index1/signal_indikac/dozimetr/abis.html

Impulsy sygnalizowane są również przez dźwięk z głośnika i błyski pojedynczej diody LED.

https://rw6ase.narod.ru/index1/signal_indikac/dozimetr/abis.html

Dozymetr wyróżnia się zastosowanym licznikiem G-M - nie jest to najczęściej stosowany typowy SBM-20/STS-5 ani nawet żaden ze szklanych liczników, którym niekiedy go zastępowano, a licznik SI-29BG przeznaczony do pomiaru twardego promieniowania beta oraz emisji gamma.

Nie ma on dodatkowego ekranu, ale jest umieszczony w obudowie z grubego plastiku, dozymetr zatem wykonano wedle tzw. II szkoły budowy dozymetrów według mojej autorskiej systematyki [LINK]. W tym układzie dozymetr mierzy mieszankę promieniowania gamma i beta, które było w stanie pokonać plastik obudowy, zatem bez najniższych energii. Skutkuje to m.in. słabą reakcją na źródła, w których widmie dominuje niskoenergetyczne promieniowanie, np. szkło kryształowe.

Przyjrzyjmy się specyfikacji licznika SI-29BG:

• napięcie pracy:  350-450 V, nominalnie 400 V
• napięcie progu: 250-340 V
• długość plateau: 100 V
• nachylenie plateau: 0,3%/1 V
• bieg własny: 0,5 cps
• czułość impulsowa od źródła promieniowania gamma Cs-137 przy mocy dawki 4 µR/s: 33-49 µR, nominalnie 41 µR
• czułość na promieniowanie gamma: 85-115 %, nominalnie 100 %
• amplituda impulsów: 30 V
• średni resurs: 3000 h pracy

https://www.pocketmagic.net/tube-si-29bg-c%D0%B8-29%D0%B1%D0%B3-sensitive-small-geiger-muller/

Po rozmontowaniu (nie róbcie tego w domu, jeśli licznik jest sprawny) licznik prezentuje się następująco - grubość ścianki sprawia wrażenie nieco większej niż w STS-5/SBM-20:

Zasilanie dozymetru odbywa się z typowej baterii 6F22 9 V umieszczonej w komorze na tylnej ściance urządzenia. Brak danych dotyczących poboru prądu i czasu pracy na jednej baterii.

https://rw6ase.narod.ru/index1/signal_indikac/dozimetr/abis.html

Czas na podsumowanie. Miernik jest wyjątkowo rzadki, nawet na rynku rosyjskim, zatem na pewno będzie stanowił cenny nabytek kolekcjonerski. 

Źródło - Yandex.ru

Jeżeli zaś chodzi o przydatność tego przyrządu dla dozymetrysty amatora, to nie jest ona wysoka - "Abis" wydaje się mieć raczej przeciętną czułość na większość "domowych" źródeł, zważywszy na osłonięcie licznika plastikiem obudowy. Na pewno nie zareaguje na szkło uranowe o średnich i niskich aktywnościach czy niskoaktywną glazurę uranową. Do tego skala nie jest zbyt dokładna, choć przy źródłach z większą składową twardej emisji wystarczy do stwierdzenia, czy dany obiekt "świeci" i mniej więcej jak bardzo.

Jeśli spotkaliście się z tym przyrządem, dysponujecie instrukcją lub chcecie uzupełnić powyższy wpis, dajcie znać w komentarzach!

***

Zachęcam też do wspierania bloga, zarówno pośrednio, poprzez zakup dozymetrów [LINK], jak i bezpośrednio, przez Patronite lub BuyCoffeeTo