Dozymetr Soeks Defender

Rosyjska firma Soeks była znana z przyrządów dozymetrycznych popularnego użytku, z których wiele było testowanych na blogu. Produkowała również ekotestery i myjki do żywności. Z uwagi na trwającą od trzech lat brutalną agresję Rosji na Ukrainę zrezygnowałem z omawiania jakichkolwiek aktualnie produkowanych rosyjskich dozymetrów. Przedstawię zatem Soeks Defender, który jest modelem z 2012 r., od dawna nieprodukowanym. Zastąpił go w 2014 r. Soeks 01M, omawiany w 2019 r. [LINK], który z kolei został zastąpiony modelem Soeks 01M Prime. Najnowszy dozymetr z tej serii to Soeks 01 Neo, żadnego z nich jednak nie zamierzam tutaj omawiać. 

Soeks Defender przedstawię jako swego rodzaju ciekawostkę, szczególnie że możliwy jest do nabycia tylko na rynku wtórnym, a i to nie zawsze. Swój egzemplarz sprowadziłem aż z Anglii.

Przyrząd mierzy moc dawki promieniowania gamma i beta za pomocą licznika SBM-20-1. Razem z SBM-20, różniącym się wyprowadzeniami (zaciski zamiast drutów do przylutowania) stanowił do niedawna najpopularniejszy detektor promieniowania w kieszonkowych dozymetrach, nie tylko produkcji radzieckiej i rosyjskiej.

Gęstość powierzchniowa ścianki wynosi 40 mg/cm2, a grubość 0,05 mm (50 mikronów), co przekłada się na rejestrowanie promieniowania beta o energii od 500 keV i gamma od 30 keV. 

Licznik jest umieszczony za tylną ścianką obudowy, w której wykonano 15 ukośnych nacięć.

Pozwalają one na dotarcie do licznika również części emisji beta i niskoenergetycznej gamma. Mamy tu więc tzw. I szkołę budowy dozymetrów według mojej autorskiej systematyki. O samych "szkołach" budowy dozymetrów pisałem na łamach Postępów Techniki Jądrowej [LINK].

Wynik podawany jest na kolorowym wyświetlaczu TFT 128x160. Wyświetlacz ten jest gęsto wypakowany informacjami, omówię je więc po kolei.

Górny pasek - od prawej:

• kontrolka blokady klawiatury
• kontrolka dźwięku impulsów (włączony, wyłączony, wyłączony z powodu zbyt niskiego poziomu baterii)
• kontrolka przekroczenia progu łącznej dawki (kółko z literą N)
• wykres zmian mocy dawki z ostatniej minuty
• wskaźnik ładowania baterii (widoczny, jeśli dozymetr podłączono do USB)
• wskaźnik naładowania akumulatorków
• wskaźnik aktywności przyrządu (przesuwa się góra-dół, sygnalizując, że dozymetr pracuje, w razie naciśnięcia któregoś przycisku wyświetla... który przycisk nacisnęliśmy)

Pod spodem tytuł ekranu (Radioactivity) i jednostka pomiaru (µSv/h).

Środek ekranu:

• wskaźnik postępu bieżącego cyklu pomiarowego (każdy cykl trwa 10 s)
• wskaźnik dokładności pomiarów (z każdym cyklem coraz bardziej się wypełnia, aż do 12 cykli pomiarowych, kiedy pomiar jest uznany za najbardziej dokładny)
• bieżąca moc dawki
• wskaźnik impulsów, migający w takt zliczania, jeśli impulsy następują szybko po sobie, zmienia kolor na czerwony
• strzałki ilustrujące trend zmian mocy dawki (spadek, wzrost, szybki spadek, szybki wzrost)
• wartość progu alarmu ꭍ

Dół ekranu:

• informacja o bezpieczeństwie danego poziomu promieniowania w odniesieniu do "typowych" progów alarmowych [LINK]

Po wciśnięciu środkowego przycisku pokaże się ekran łącznej dawki. 

Tu już jest prościej, górny pasek zostaje bez zmian, pod nim zmieni się tytuł (Radiation Dose) zaś pośrodku widzimy takie dane jak:

• przyjęta dawka w µSv (jednostka zmieni się na mSv, jak przyjmiemy odpowiednio wysoką dawkę)
• łączny czas pracy dozymetru (dddd:hh:mm:ss), nieulegający zresetowaniu po wyłączeniu
• liczba włączeń dozymetru (N)
• bieżąca moc dawki

Następnie wciskając znowu środkowy przycisk, możemy wejść do menu, które jest jakby przedsionkiem głównego menu. Możemy wejść w menu główne albo przejść do ekranu pomiaru mocy dawki (Measure) lub dawki (Radiation Dose)

Jak wybierzemy opcję Main Menu, wreszcie wejdziemy do menu głównego:

Widzimy tutaj:

• Settings (ustawienia, o nich za chwilę)
• Information (strona producenta i kontakt tel/fax)
• Language (język: angielski lub rosyjski)
• Reset Dose (zerowanie łącznej dawki)
• Version (wersja urządzenia, tu 1.0)

Przyjrzyjmy się bliżej menu Settings:

• Level µSv/h (próg alarmu mocy dawki: co 0,1 µSv/h między 0,3 a 1 µSv/h, potem 1,2, 1,5, 2, 5, 10, 30, 60, 100 µSv/h)
• Dose Level (próg alarmu łącznej dawki: 0,01, 0,05, 0,1, 0,5, 1, 5, 10, 50 mSv, 0,1, 0,5, 1, 5, 10, 50, 100 Sv - ostatnie progi dziwią w sprzęcie do użytku popularnego, szczególnie że dawka śmiertelna LD50/30 to 4-5 Sv)
• Vision (ustawienia wyświetlacza)
• Bright (jasność - 3 stopnie)
• Theme (wariant kolorystyczny ekranu: zielony, szary, niebieski, biały)
• Off Time (czas automatycznego wyłączenia: 1, 3, 5, 10, 15 min)
• Sound (ustawienia dźwięku)
• Sound On (wyłącznik wszystkich dźwięków)
• Keypad Tone (dźwięk klawiatury)
• Sensor Sound (dźwięk impulsów)
• Dose Sound (dźwięk przyjmowania kolejnych µSv łącznej dawki)
• Sound Tone (ton dźwięku - 4 rodzaje)
• Volume (głośność - 3 stopnie)
• Power (zasilanie)
• Offtime min. (czas automatycznego wyłączenia dozymetru po określonym czasie nieaktywności: 1, 3, 5, 10, 20 30, 60 min)

Spośród powyższych ustawień  warto zwrócić uwagę na jasność wyświetlacza - w słoneczny dzień konieczny będzie najwyższy, trzeci stopień jasności. Poniżej dozymetr na parapecie okna oświetlonym przez rozproszone słońce zza chmur - przy pierwszym stopniu jest kompletnie nieczytelny:

Klawiatura niestety nie jest intuicyjna, zwłaszcza w kolejnych menu. Początkowo nie jest źle: środkowym przyciskiem włączamy miernik i przechodzimy do kolejnych ekranów, boczne przyciski są wówczas nieaktywne. Jak już jesteśmy w menu głównym, lewy przycisk służy za kursor, przewijający pozycje od góry do dołu, prawy to ENTER do wchodzenia w poszczególne pozycje. Środkowy przycisk, opisany Main Menu cofa nas do poprzedniego menu, a w menu głównym wyrzuca do ekranu pomiaru mocy dawki. Logicznie byłoby przyjąć, że środkowy przycisk to ENTER, lewy służy do cofania, a prawy to kursor.

Czułość dozymetru jest dobra, reaguje na większość "domowych" źródeł promieniowania, oczywiście z racji małych szczelin odsłaniających licznik G-M reakcja np. na niskoaktywne szkło uranowe będzie dość ospała.

Jest to zresztą cecha wspólna dozymetrów z licznikiem osłoniętym kratką, problem występuje i w innych miernikach, które tu omawiałem. Przy słabszych źródłach konieczny jest po prostu dłuższy pomiar, przydaje się tutaj licznik cykli pomiarowych - według instrukcji po 12 cyklach (120 sekund!) pomiar jest "gotowy", zwykle jednak wystarczy kilka, a przy mocniejszych źródłach 2-3.

Zaletą miernika jest szybka reakcja na gwałtowne zmiany poziomu promieniowania, zarówno wzrost, jak i spadek, a także odporność na przeciążenie - nie ma tu "zatykania się" licznika, znanego z tanich chińskich dozymetrów. 

Zasilanie odbywa się z dwóch akumulatorków AAA, dołączonych do zestawu.

Możemy je ładować w dozymetrze za pośrednictwem portu mini-USB. Podłączenie ładowarki włącza dozymetr, który będzie prowadził pomiar podczas ładowania.

W razie potrzeby akumulatorki zastąpimy zwykłymi (jednorazowymi) bateriami AAA, tylko pamiętajmy wówczas, by nie podłączać dozymetru do ładowarki. Deklarowany czas ciągłej pracy wynosi 10 godzin (!) przy fabrycznych ustawieniach dozymetru i zastosowaniu akumulatorków o pojemności 1350 mAh. Czas pracy dozymetru możemy wydłużyć, wyłączając dźwięk impulsów, zmniejszając jasność wyświetlacza oraz ustawiając automatyczne wyłączenie ekranu po krótkim czasie nieaktywności. Tym niemniej nie będzie to dozymetr na kilka dni nieprzerwanej pracy i w terenie będziemy musieli się ratować powerbankiem.

W komplecie mamy pudełko, akumulatorki, kabel mini-USB oraz instrukcją po rosyjsku i angielsku.

Niestety brak futerału, nawet najprostszego, a miernik, choć nie jest bardzo delikatny, to lepiej chronić od uderzeń i zarysowań. Przy pracy w terenie warto umieścić go w woreczku strunowym, aby nie nałapał brudu, wilgoci i skażeń przez otwory kratki licznika.

***

Czas na podsumowanie. Generalnie Soeks Defender niewiele różni się od swego następcy Soeks 01M. Najbardziej zauważalną kwestią jest tylko jeden tryb pomiaru - nowszy przyrząd miał jeszcze tryb "Search", szybciej reagujący na zmiany poziomu promieniowania, zaś kształty znaków na wyświetlaczu były nieco mniej toporne. Poza tym mierniki można uznać za praktycznie identyczne. Generalnie Soeks Defender to całkiem dobry przyrząd o małych wymiarach i czułości wystarczającej do pomiaru "domowych" źródeł, choć przy słabszych będziemy musieli poczekać kilkadziesiąt sekund.

Plusy:

• dobra czułość na większość "domowych" źródeł
• szybki czas reakcji na większe zmiany poziomu promieniowania
• dodatkowe funkcje 
• małe wymiary i masa

Minusy:

• krótki czas pracy na jednym ładowaniu akumulatorków
• powolna reakcja na słabsze źródła promieniowania
• nieintuicyjna klawiatura
• niewielka podaż na rynku

Jeżeli spotkaliście się z tym dozymetrem lub macie uwagi co do powyższego wpisu, dajcie znać w komentarzach!

***

Zachęcam też do wspierania bloga, zarówno pośrednio, poprzez zakup dozymetrów [LINK], jak i bezpośrednio, przez Patronite lub BuyCoffeeTo