Skażenie a napromieniowanie - czym się różnią?

Te dwie kluczowe dla dozymetrii kwestie częstokroć są mylone, zwłaszcza przez laików, używających tych terminów naprzemiennie. Tymczasem:

SKAŻENIE oznacza obecność izotopów promieniotwórczych na danej powierzchni lub w danym ośrodku. Wyróżniamy skażenie zewnętrzne oraz wewnętrzne. Skażenie wewnętrzne, w którym izotopy dostają się do organizmu, jest najbardziej niebezpieczne, gdyż komórki ciała są bombardowane z najbliższej odległości, nawet przez te cząstki, które nie mogą przeniknąć naskórka naszej skóry. Szczególnym zagrożeniem są emitery cząstek alfa - jąder helu, które niosą ze sobą dużą energię, choć są bardzo szybko hamowane we wszystkich ośrodkach - w powietrzu pokonają kilka cm, w skórze człowieka - ułamki milimetra, jednakże w komórkach atakują z najbliższej odległości, oddając komórkom całą swą energię.

Skażenie usuwamy przez odkażanie, zwane także dekontaminacją. Zwykle odbywa się ono przez zmywanie skażonych powierzchni. Czasem trzeba działać radykalnie - przez usuwanie wierzchniej warstwy np. skóry (przy uporczywych skażeniach np. plutonem należy zanurzyć palec na ułamek sekundy w "wodzie królewskiej" - mieszaninie kwasów azotowego i solnego...). Podczas odkażania substancje radioaktywne przechodzą ze skażonej powierzchni do substancji odkażającej (odkażalnika), skażając go. Roztwór taki musi być następnie poddany utylizacji. Więcej informacji znajdziemy w Podręczniku ochrony radiologicznej.

Skażeniu może ulec np. torebka strunowa, w której trzymamy tarczę świecącego zegarka, wewnętrzna strona szkiełka od zegara lotniczego oraz klosz lampy gazowej, na którym osiadają drobiny pyłu z koszulki Auera. Z tego powodu szczególnie istotne jest, aby nie dotykać tych przedmiotów gołą ręką, pracować nad powierzchniami łatwymi do dezaktywacji i myć ręce po zakończeniu prac. Unikać należy substancji pylących, które mogą się dostać do płuc lub układu pokarmowego. Niektóre izotopy, np. pluton 239, mogą przenikać nawet przez gumowe rękawice i pracować z nimi można tylko w pracowniach izotopowych, wyposażonych w "komory gorące" z odpowiednimi manipulatorami.

Tarcze i wskazówki od świecących zegarków lepiej przechowywać w szczelnych woreczkach strunowych, podobnie jak koszulki Auera i inne mogące pylić elementy. Nie dotyczy to kompletnych zegarków, które są szczelne.

NAPROMIENIOWANIE oznacza poddanie danego materiału lub organizmu działaniu promieniowania jonizującego. Źródło może nie mieć bezpośredniego kontaktu z daną materią, może nawet znajdować się w dużej odległości. Promieniowanie przekazuje energię materii, wywołując jej jonizację oraz powodując różnorakie procesy biochemiczne w organizmach żywych (m.in. radiolizę wody). W przypadku napromieniowania strumieniem neutronów następuje aktywacja napromieniowanej substancji i powstaje promieniowanie wzbudzone. Efekt aktywacji promieniotwórczej występuje zarówno podczas celowego napromieniowania neutronami materiałów w reaktorach jądrowych, jak również w czasie wybuchu jądrowego, na skutek działania strumienia neutronów powstałego przy eksplozji.Aktywacja nie następuje podczas działania promieniami gamma lub strumieniem cząstek beta, dzięki czemu napromieniowanie np. żywności, celem zniszczenia drobnoustrojów i przedłużenia trwałości produktu - nie powoduje powstawania w danym produkcie radioaktywnych izotopów.

Podsumowując - skażenie zawsze powoduje napromieniowanie, ale nie zawsze napromieniowanie oznacza skażenie!