Budzik Smiths Gay Dawn Repeater z farbą radową

Przedmiotów z farbą radową staram się raczej nie kupować z uwagi na radon oraz ryzyko skażenia drobinami farby w razie rozszczelnienia. Jednakże czasem robię wyjątek dla wyrobów, które w jakiś sposób się wyróżniają: wiekiem, aktywnością, wykonaniem itp.

Ten budzik, sygnowany brytyjską marką Smiths, został wykryty metodą "na przyrządy" - wskazówka RKP-1-2 szybko poleciała na koniec I zakresu. Początkowo nie planowałem zakupu, jednak widząc ten budzik w następnym tygodniu stwierdziłem, że warto go opisać na blogu. O zakupie przesądziła plastikowa obudowa i dość współczesny wygląd, zdradzający pochodzenie ze schyłkowego okresu stosowania farby radowej.

Stan zachowania jest średni - mechanizm nie działa i nosi ślady korozji:

Monitor skażeń radioaktywnych EKO-C v. 4.2

 Monitor skażeń radioaktywnych EKO-C należy do serii mierników oznaczonej wspólnym prefiksem „EKO”. Produkowała je firma Polon-Ekolab, która powstała w wyniku przekształcenia gdańskiego oddziału Zjednoczonych Zakładów Urządzeń Jądrowych „Polon”. Cała seria przedstawiała się następująco:

• EKO-C - monitor skażeń radioaktywnych z licznikiem okienkowym SBT-10A lub, w nowszej wersji, typu pancake
• EKO-C/s - j.w. z dodatkowym gniazdem sondy scyntylacyjnej SSA-1P
• EKO-D - radiometr beta gamma z sygnalizacją progową
• EKO-D/p - j.w. tylko bez dźwiękowej sygnalizacji impulsów i opcji zmiany jednostki pomiaru, ale za to ze zmienną stałą czasową
• EKO-I - radiometr inspekcyjny w kształcie latarki, wykorzystujący licznik okienkowy
• EKO-ID - dawkomierz - sygnalizator przekroczenia dawki, w rodzaju ALDO-10 (brak informacji na stronie producenta)
• EKO-K - dozymetr komorowy promieniowania gamma, w układzie przypominającym  dawne RKL-60, RKLG-62 czy DK-3
• EKO-OD - miniaturowy dawkomierz osobisty (z wyświetlaczem) z sygnalizacją progową
• EKO-P - miernik mocy dawki gamma z sygnalizacją progową
• EKO-S - miniaturowy sygnalizator progowy (bez wyświetlacza), sygnalizujący przekroczenie jednego z 3 fabrycznie ustawionych progów
• EKO-S/k - miniaturowy sygnalizator progowy (bez wyświetlacza), sygnalizujący przekroczenie jednego, ustawionego fabrycznie progu (wyprodukowano tylko małą serię)
• EKO-S/p - sygnalizator progowy przenośny, wyposażony tylko w sygnalizację dźwiękową
• EKO-S/s - sygnalizator progowy stacjonarny zasilany z sieci 220 V
• EKO-W - radiometr gamma do pracy w trudnych warunkach, wygląda na wzmocnioną wersję  radiometru EKO-D bez możliwości pomiaru promieniowania beta i z wyświetlaczem w innym miejscu

 Omawiany tutaj EKO-C występuje w kilku wersjach:

• EKO-C (wersja podstawowa, licznik SBT-10A) - trzy podtypy, wprowadzane kolejno (choć zdarzały się egzemplarze "przejściowe"):
•  v.1 - zielony wyświetlacz, na klapce filtra oznaczenie, w którą stronę ją przesuwać dla pomiaru aktywności alfa i beta, a w którą przy pomiarze mocy dawki promieniowania gamma i rentgenowskiego
• v.2 - cieńsza czcionka na przednim panelu, nóżki na spodzie białe, futerał na rzep, możliwość pracy podczas ładowania akumulatorków, wyświetlanie zer przed wynikiem na wyświetlaczu, na klapce filtra tylko strzałki z kierunkiem przesuwania
• v.3 - grubsza czcionka, nóżki czarne, dodatkowa izolacja wokół licznika G-M, futerał na zatrzask (mój egzemplarz też może pracować w trakcie ładowania), na wyświetlaczu pojawia się tylko wynik bez poprzedzających zer
• EKO-C v.4 (wersja zmodernizowana, okrągły licznik okienkowy, tzw. pancake umieszczony w "dolnej" części spodu obudowy, złącze do komputera - UWAGA, niektóre v.4 miały jeszcze stary licznik SBT-10A, por. recenzja tej wersji)
• EKO-C v.4.2 (j.w., czarna, cienka rączka transportowa)
• EKO-C/s - modyfikacja powyższych modeli, zarówno wersji 1-3, jak i 4+, mająca gniazdo do współpracy z sondą scyntylacyjną SSA-1P 

Dzięki uprzejmości Czytelnika mogę przedstawić ostatnią wersję tego miernika, czyli v. 4.2, która uzyskała atest w 2013 r., Wersja ta jest produkowana do chwili obecnej i stosowana zarówno w laboratoriach, jak i przez służby (policja, straż pożarna, Straż Graniczna).

Książka Żarnowiec - sen o polskiej elektrowni jądrowej

Elektrownia Jądrowa "Żarnowiec", budowana w latach 80., miała zapoczątkować energetykę jądrową w Polsce. Niestety na skutek splotu wielu czynników - gospodarczych, politycznych i społecznych - zaawansowaną budowę przerwano, aparaturę sprzedano za bezcen lub zezłomowano, zaś nieukończona elektrownia straszy do dziś [LINK].

Sprawa Żarnowca nie doczekała się bogatej literatury, dopiero w ostatnich latach opublikowano kilka ciekawych prac. Przytaczam ich rozszerzone opisy bibliograficzne wraz z odnośnikami do katalogu Biblioteki Narodowej:

Raport w sprawie elektrowni jądrowej Żarnowiec : Warszawa, 6 czerwca 1990 roku / [raport oprac. przez zespół w składzie Stanisław Albinowski et al.] ; Zespół Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki d/s Elektrowni Jądrowej Żarnowiec.
Albinowski, Stanisław (1923-2005) Oprac.
1990 | Warszawa : Editions Spotkania

Protesty przeciwko budowie elektrowni jądrowej Żarnowiec w latach 1985-1990 / Janusz Waluszko ; Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział w Gdańsku.
Waluszko, Janusz P. (1962- ) | Oddział w Gdańsku (Instytut Pamięci Narodowej) | Wałuszko, Janusz
2013 | Gdańsk : Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział

Wpływ programu jądrowego na polską gospodarkę : udział polskiego przemysłu / [autorzy: Łukasz Sawicki, Andrzej Sidło, Zbigniew Bachman, Adam Ostrowski, Zbigniew Wiegner].
Sawicki, Łukasz (ekonomia) Autor | Sidło, Andrzej Autor | Bachman, Zbigniew Autor | Ostrowski, Adam (inżynier) Autor | Wiegner, Zbigniew Autor | Ministerstwo Energii (Polska) Wydawca
[styczeń 2017] | Warszawa : Ministerstwo Energii

"Bez atomu w naszym domu" : protesty antyatomowe w Polsce po 1985 roku / Tomasz Borewicz, Kacper Szulecki, Janusz Waluszko.
Borewicz, Tomasz Piotr Autor | Szulecki, Kacper Autor | Waluszko, Janusz P. (1962- ) Autor | Europejskie Centrum Solidarności Wydawca
2019 | Gdańsk : Europejskie Centrum Solidarności

Odkłamać Żarnowiec / Jerzy Lipka.
Lipka, Jerzy Autor | Warszawska Firma Wydawnicza Wydawca
2019 | Warszawa : WFW

Żarnowiec : sen o polskiej elektrowni jądrowej / Piotr Wróblewski.
Wróblewski, Piotr (dziennikarz) Autor | Wydawnictwo Krytyki Politycznej Wydawca
2023 | Warszawa : Wydawnictwo Krytyki Politycznej | Wydanie pierwsze.

Dziś chciałbym omówić najnowszą spośród powyższych publikacji - wydaną przed rokiem książkę Piotra Wróblewskiego "Żarnowiec - sen o polskiej elektrowni jądrowej". Autor dotarł do byłych pracowników budowy elektrowni, w tym również kadry zarządzającej, rozmawiał też z aktywistami protestującymi przeciwko inwestycji oraz mieszkańcami okolicznych miejscowości. Wywiady uzupełnił aktami Służby Bezpieczeństwa z Archiwum IPN, artykułami prasowymi, archiwalnymi zdjęciami oraz fachową literaturą.

Radiometr scyntylacyjny Fuji NHC-7 (NHC711B2-BYY2Y-S)

Prezentowany przyrząd jest jednym z szerokiej oferty profesjonalnych przyrządów pomiarowych japońskiej firmy Fuji Electric. 

Miernik występuje w dwóch wersjach, różniących się zastosowanym scyntylatorem, a tym samym zakresem energii mierzonego promieniowania:

• NHC-6, określony jako niskoenergetyczny - scyntylator 12,7 x 12,7 mm, promieniowanie rentgenowskie 8-300 keV i gamma 50 keV - 1,5 MeV, przeznaczenie do pomiaru rozproszonego promieniowania od aparatury medycznej
• NHC-7, określony jako szerokozakresowy - scyntylator 25,4 x 25,4 mm, promieniowanie gamma 50 keV - 3 MeV, dodatkowe tryby selektywnego pomiaru promieniowania o energii kwantów I-131 i Cs-137, zastosowanie głównie w medycynie nuklearnej

Kieszonkowy miernik dawki MIDO-2

Prezentowany przyrząd MIDO-2 stanowi wersję rozwojową MIDO-1, omawianego przeze mnie w 2020 r. [LINK]. Podobnie jak poprzednik, mierzy łączną dawkę promieniowania gamma, ale w konstrukcji wprowadzono kilka istotnych modyfikacji. Przede wszystkim zamiast licznika mechanicznego z bębenkami (takiego jak w starych magnetofonach) zastosowano wyświetlacz LCD. Przyrząd wyskalowano w jednostkach dawki pochłoniętej (µGy) zamiast ekspozycyjnej (µC/kg). Dodano też alarm progowy mocy dawki o trzech progach, a także sygnalizację przeciążenia.

Z drobnych zmian można wymienić usunięcie przycisku testu baterii, a także inny klips mocujący miernik w kieszeni fartucha - starsza wersja miała "żabkę" jak ALDO-10.

SPRZEDAM DOZYMETRY

 Święta już za pasem, zatem jak nie macie pomysłu na prezent, to zawsze możecie kupić dozymetr albo jakieś "świecidełka" do niego!

Poniżej przedstawiam mierniki na sprzedaż - wszystkie są sprawne i z bateriami, chyba że w opisie zastrzeżono inaczej. Chętnie odpowiem na wszelkie dodatkowe pytania.

Radiometr scyntylacyjny SRP-68 (starsza wersja). Przyrząd do pomiaru promieniowania gamma oraz silniejszego beta. Wysoka wydajność pomiaru kwantów gamma, znacznie większa niż licznika G-M, duża rozdzielczość (najmniejsza podziałka to 0,5 µR/h czyli 0,05 µSv/h). Sprzęt sprawny, po wymianie fotopowielacza, w komplecie z bateriami, polecam do pomiarów tła naturalnego (wykryje nawet drobne wahania) i poszukiwań geologicznych. Cena 1200 zł.

https://promieniowanie.blogspot.com/2024/06/radiometr-scyntylacyjny-srp-68-starsza.html

Dozymetr KDG-1 z ogromnym zakresem pomiarowym od 0,1 mR/h (1 µSv/h) do 1000 R/h (10 Sv/h), dodatkowo wyposażony w możliwość indykacji promieniowania beta. Cena 1500 zł.

Radiometr beta-gamma DP-11A

Systematyka radzieckich wojskowych przyrządów dozymetrycznych, przejęta później częściowo przez Polskę, obejmowała przedrostek DP (dozimetriczeskoj pribor) i kolejny numer, np. DP-1, DP-2. Dodatkowym oznaczeniem wersji rozwojowych były litery, kolejno według rosyjskiego alfabetu A, B, W [LINK]. Niekiedy przyrząd najpierw występował w wersji bez dodatkowej litery (DP-5, DP-63), kiedy indziej już pierwszy model miał to oznaczenie. 

Tak było m.in. w przypadku radiometru polowego DP-11, którego wersja B była powszechnie używana w Polsce i ZSRR do wykrywania skażeń beta- i gammapromieniotwórczych. Logiczne się wydawało, że skoro powstała wersja B, musi być również i A. Długo jednak nie natrafiłem na ślady tego przyrządu, w końcu jednak 12 lutego 2023 r. na znanym rosyjskim Forum RHBZ rozpoczął się wątek o tym mierniku [LINK].

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=2&topic=393&p=1

Jedenasty rok na blogu

Ten rok miał upłynąć pod hasłem “zdjęcia nogi z gazu” - tempo jednego wpisu co 4-5 dni stało się w pewnym momencie zabójcze. Planowałem ograniczenie do dwóch wpisów miesięcznie (!), później do trzech, ostatecznie w styczniu powstały cztery. Jednak przy tej częstotliwości (co 7 dni) miałem zapełnione dwa miesiące do przodu, a jednocześnie sypnęły się zakupy i wypożyczenia sprzętu. Wróciłem więc do dawnej produktywności, jedynie delikatnie się ograniczając (wpis co 6 dni). Zacząłem też od końca grudnia prowadzić ewidencję czasu pracy, aby uzmysłowić zarówno sobie, jak i Czytelnikom, ile wysiłku wymaga prowadzenie bloga. W ewidencji uwzględniam pisanie notek, edycję zdjęć oraz kręcenie filmów, pomijam fotografowanie, korespondencję i lektury, a także kupno i sprzedaż sprzętu:

• grudzień (21-31.12) - 15 h 30 min
• styczeń - 42 h
• luty - 16 h 30 min
• marzec - 7 h  30 min
• kwiecień - 14 h 30 min
• maj - 16 h 40 min
• czerwiec - 3 h 30 min
• lipiec - 13 h 20 min
• sierpień - 9 h 30 min
• wrzesień - 14 h 40 min
• październik - 22 h 30 min
• listopad - 15 h
• RAZEM - 191 h 10 min
• (Statystyki są niepełne i niekiedy nie wiadomo, czy nie zanotowałem czasu pracy, czy może byłem zajęty przetworami)

Teraz, jak co roku, czas na statystyki:

Radiometr EKO-D/p - rzadka wersja EKO-D

Radiometr EKO-D produkcji firmy Polon-Ekolab, wywodzącej się z gdańskiego oddziału ZZUJ Polon, omawiałem w 2020 r [LINK]. Teraz mam okazję przedstawienia rzadkiej wersji EKO-D/p, która od modelu podstawowego różni się następującymi cechami:

• brak dźwięku impulsów (przy zachowaniu dźwięku alarmu progowego)
• stała czasu zależna od mocy dawki - przy tle naturalnym wynosi aż 3 minuty
• brak opcji zmiany jednostki pomiaru na mR/h i mrem

Z zewnątrz brak istotnych różnic, obudowa jest prawie identyczna, zachowano nawet diody sygnalizujące pomiar w mR/h i mrem, są one jednak nieaktywne, gdyż jednostki nie da się zmienić.

Śmiercionośny zegarek

Przeglądając numery Ilustrowanego Kuriera Codziennego, udostępnione przez Małopolską Bibliotekę Cyfrową, trafiłem na historię zegarka, przynoszącego śmierć kolejnym właścicielom. Historia jest opisana w numerze 2 z 2 stycznia 1932 r.:

http://old.mbc.malopolska.pl/dlibra/applet?mimetype=image/x.djvu&sec=false&handler=djvu_html5&content_url=/Content/66515/index.djvu

Podczas lektury tego krótkiego artykułu początkowo pomyślałem o jakiejś truciźnie, znajdującej się na powierzchni zegarka lub aplikowanej przez specjalny mechanizm wstrzykujący, umieszczony wewnątrz, jednak gdy objawem okazał się wrzód w miejscu noszenia zegarka, sprawa stała się jasna.

Indykator promieniowania UDRBG-B

Ten przyrząd należy do najprostszych indykatorów promieniowania, służących jedynie do szacowania mocy dawki na podstawie częstotliwości błysków diody i dźwięków z głośnika. 

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=2&topic=280

Producentem była firma LNOP "Plastik" z siedzibą przy ul. Zielonej 149 we Lwowie. Pełna nazwa to "domowego użytku sygnalizator pomiaru mocy dawki ekspozycyjnej promieniowania beta - gamma".

Obiektyw Hexanon 2,8/35 od aparatu Konica C35

Obiektywy ze szkła z dodatkiem toru-232 już kilkakrotnie gościły na łamach bloga. Przypomnę więc, że dodatek toru-232 do szkła optycznego pozwalał na uzyskanie wysokiego współczynnika załamania światła przy jednocześnie niskiej dyspersji [więcej - LINK]. Szkło tego typu, nazywane torowanym (ang. thoriated) stosowano zwykle do obiektywów wysokiej klasy, przeznaczonych do lustrzanek. Najczęściej były to konstrukcje niemieckie i japońskie - na blogu do tej pory omówiłem następujące modele:

• Biometar 2,8/80 (mocowanie Pentacon Six)
• Super Takumar 1,4/50 (M42)
• Super Takumar 1,8/50 (M42)
• niezidentyfikowany obiektyw do projektora i sama soczewka.
• Agfa-Color Solinar 2,8/50 od aparatu Agfa Ambi Silette

Niekiedy jednak takie obiektywy stosowano w aparatach kompaktowych, jak w/w  Agfa Ambi Silette, Do tej samej kategorii należy prezentowany dziś aparat Konica C35, którego obiektyw Hexanon 2,8/35 ma soczewkę z torowanego szkła.

Aparat został wprowadzony na rynek w 1968 r. i występował w trzech wersjach:

Album "CLOR 1957-2017 Kronika i wspomnienia"

Z Centralnym Laboratorium Ochrony Radiologicznej miałem okazję współpracować przez pierwszą połowę 11-letniej historii bloga, a ściślej, w latach 2014-2018. Napisałem nawet wpis poświęcony 60-leciu instytucji [LINK] i wówczas pierwszy raz zetknąłem się z okolicznościowym albumem, upamiętniającym jubileusz. Wydany był zarówno w wersji papierowej, jak i w PDF do pobrania ze strony CLOR [LINK].  

Niedawno, po długich poszukiwaniach, udało mi się nabyć wydanie papierowe, które chciałbym tutaj przedstawić. 

Wiem, że wobec dostępności wersji cyfrowej będzie miało znaczenie wyłącznie kolekcjonerskie, osobiście jednak lepiej czyta mi się z papieru.

Miedziany talerzyk Nelly Amadieu z glazurą uranową

Glazura barwiona dodatkiem związków uranu występowała nie tylko na wyrobach ceramicznych, które omawiałem już tutaj wielokrotnie, ale również na przedmiotach metalowych. Wyroby takie są dość rzadkie - udało mi się je znaleźć dopiero w ciągu ostatnich dwóch lat, choć targowe poszukiwania od 2020 r. prowadzę metodą "na przyrządy" (skanowanie "żelazkiem" każdego kartonu), która zmniejsza szansę przeoczenia "świecidełek" do minimum. Były to - kolejno:

• miedziana plakietka z wizerunkiem rycerza [LINK]
• miedziany trójkąt [LINK]
• plastikowe puzderko z Wietnamu ze stalową nakładką na pokrywce [LINK]
• miedziana tacka Esmaltes Garcia [LINK]
• miedziany świecznik [LINK]

Jak widać, są to zwykle wyroby z miedzi, tylko raz pojawił się przedmiot, gdzie glazurę uranową naniesiono na stali. Wyroby te niestety najczęściej nie są sygnowane, co utrudnia identyfikację producenta i ewentualne poszukiwanie innych jego wyrobów. Czasami jednak trafiają się wyroby z czytelną, łatwą do zidentyfikowania sygnaturą.

Prezentowany talerzyk ma średnicę 152 mm i głębokość 26 mm. Z jednej strony ma wzór w kształcie gwiazdy z żółtej glazury uranowej otoczony ozdobnymi łuskami niewykazującymi aktywności.

 

Sonda scyntylacyjna LS-5a

Sprzęt dozymetryczny produkowany w Polsce można umownie podzielić na trzy generacje. Generacja zerowa obejmuje przyrządy z końca lat 50. i początku 60., gdy przemysł jądrowy dopiero raczkował, a mierniki i ich wyposażenie wytwarzano metodą rzemieślniczą w tzw. gospodarstwach pomocniczych wyższych uczelni i innych placówek naukowych [LINK]. Potem nastąpiła pierwsza generacja, czyli wyroby fabryczne, produkowane przez Biuro Urządzeń Techniki Jądrowej w małych seriach na początku lat 60. Były to radiometry kieszonkowe RK-60 i RK-63, indykatory RIK-59, a także radiometry uniwersalne RUS-4 i RUS-5 oraz cała rodzina sond do nich. Były to:

• licznikowa beta-gamma LGM-2 (12 x STS-5/BOB-33 lub 3 x STS-6) - 50 szt.
• scyntylacyjna LS-3 - 15 szt.
• scyntylacyjna LS-5 (j.w.) - 20 szt.
• licznikowa LP-2 z licznikiem proporcjonalnym RZP-40
• okienkowa LGO-1
• okienkowa LGO-5 (3 liczniki okienkowe) - 50 szt.
• okienkowa LGO-7 (7 liczników okienkowych) - 50 szt.

Wszystkie były podłączane do radiometrów RUS-4 i RUS-5 za pomocą kabla wielożyłowego i wtyku o wielu stykach, doprowadzających osobno wysokie napięcie oraz sygnał. W radiometrze RUS-5a wprowadzono istotną modyfikację - sondy podłączano za pomocą pojedynczego przewodu współosiowego (koncentrycznego). Sondy z nowym systemem podłączenia oznaczono literą "a", tak samo jak zmodyfikowany radiometr. Wkrótce podłączenie na przewód koncentryczny stanie się standardem i doprowadzi do rozwoju II generacji sprzętu, produkowanego już przez Zjednoczone Zakłady Urządzeń Jądrowych "Polon". Będzie to cała rodzina sond (SGB/SSA/SSU) i współpracujących z nimi radiometrów RUST i URL. Pewnym wyjątkiem jest tutaj system Standard-70 z dwoma przewodami różniącymi się rozmiarem wtyku koncentrycznego, przeznaczony był jednak dla aparatury wysokowyspecjalizowanej - traktuję ją jako boczną odnogę II generacji. Generacja III to modyfikacje przyrządów generacji II, powstałe w połowie lat 70.

Dozymetr Siemens EPD-1

Przyrząd ten jest profesjonalnym miernikiem dawki i mocy dawki, przeznaczonym do oceny indywidualnego narażenia na promieniowanie. Należy do tej samej klasy sprzętu, co SAIC PD-10i, SOR/T, DMC 2000 i DMC 3000, czyli miniaturowych przyrządów o wzmocnionej obudowie i bardzo szerokim zakresie pomiarowym, przy jednocześnie ograniczonych funkcjach dostępnych z poziomu użytkownika.

Siemens EPD-1 mierzy następujące wartości:

• indywidualny równoważnik dawki Hp(10), czyli dawka mierzona w tkance miękkiej na głębokości 10 mm, w dozymetrach EPD-1 opisana jako HP lub WB (dawka na całe ciało), zakres 0-16,77 Sv
• indywidualny równoważnik dawki Hs(0,07), czyli dawka mierzona w tkance miękkiej na głębokości 0,07 mm (de facto na powierzchni skóry), w dozymetrach EPD-1 opisana jako HS lub SK (dawka na skórę), zakres 0-16,77 Sv
• równoważnik mocy dawki Hp(10), zakres 0-16 Sv/h
• równoważnik mocy dawki Hp(0,07), zakres 0-10 Sv/h

Monitor skażeń rąk, obuwia i odzieży MSK-1

Pod koniec lat 50. XX w. coraz powszechniejsze zastosowanie radioizotopów w nauce, medycynie i przemyśle spowodowało konieczność zabezpieczenia pracowników przed szkodliwym działaniem promieniowania jonizującego. Oprócz kontroli przyjmowanych dawek od napromieniowania zewnętrznego (dawkomierzami elektrooptycznymi i błonami dozymetrycznymi) konieczna była również kontrola skażeń ciała i odzieży, aby uniknąć znacznie groźniejszego napromieniowania wewnętrznego. Szczególne zagrożenie stwarzały emitery promieniowania alfa, wyjątkowo niebezpieczne w przypadku dostania się do organizmu.

W Pracowni Dozymetrycznej Instytutu Badań Jądrowych opracowano przyrząd MSK-1, będący poprzednikiem bramek dozymetrycznych. Produkowała go w małej serii Konstrukcyjno-Prototypowa Spółdzielnia Pracy "Eureka". Miernik pozwalał na szybkie wykrycie nawet nieznacznych skażeń rąk, obuwia i odzieży.

Dozymetr GM02 z Aliexpress

Przyrząd ten trochę przypomina osławiony Y-M06 z uwagi na podobne elementy sterujące oraz układ menu i wartości progów. Jest to jednak konstrukcja znacznie bardziej zaawansowana i dopracowana niż tamten miernik, uznany przeze mnie za najgorszy dozymetr na Aliexpress.

Detektorem promieniowania jest miniaturowy licznik G-M całkowicie ukryty pod plastikiem obudowy, dozymetr należy więc do II szkoły budowy dozymetrów wg mojej autorskiej systematyki [LINK].

Katalog 14-R - Aparatura radiometryczna

Stare katalogi sprzętu dozymetrycznego są bezcennym źródłem wiedzy o tych przyrządach, szczególnie z pionierskiego okresu rozwoju atomistyki w Polsce. Mierniki te były produkowane w małych seriach i niekiedy do chwili obecnej nie przetrwał żaden egzemplarz. Do tej pory udało mi się nabyć dwa katalogi Biura Urządzeń Techniki Jądrowej [z 1961 i 1963 r.] oraz Katalog 37-R - izotopowa aparatura przemysłowa i radiometryczna wydany przez Wydawnictwo Przemysłu Maszynowego "Wema" w 1969 r.

Dziś chciałbym przedstawić Katalog 14-R - Aparatura radiometryczna, wydany przez Wydawnictwo Komunikacji i Łączności pod auspicjami Zjednoczenia Przemysłu Elektronicznego i Teletechnicznego w 1961 r.

Pozycja liczy zaledwie 40 stron, z czego początkowe stanowią krótki wstęp poświęcony istocie promieniowania jonizującego, jednostkom pomiaru, systematyce sprzętu dozymetrycznego i jego budowie. 

Figurka czołgu ze szkła uranowego

Wyroby ze szkła uranowego znajdujące się w naszej kolekcji to głównie naczynia (kieliszki, wazony, filiżanki, patery, karafki), w mniejszym stopniu biżuteria (korale, kolczyki) i elementy innych przedmiotów (gałka od szuflady, "świeca" od żyrandola). Czasem jednak trafiają się wyroby, wymykające się wszelkiej kategoryzacji, jak prezentowany w niniejszym wpisie miniaturowy czołg:

Figurka ma wymiary 23,6 x 14,8 x 11,2 mm i najprawdopodobniej pochodzi z wykopków z uwagi na ślady ziemi i pęknięcia szkła. 

Radioindykator typ 164 z 1991 r.

Proste indykatory promieniowania były stosowane jako pomoc szkolna na lekcjach fizyki od lat 50. XX w. Niektóre z nich omawiałem na blogu:

• radzieckie:
• "Elektrodieło" na liczniku STS-8 (1959)
• "Elektrodieło" na liczniku STS-5 (1968)
• polskie:
• szkolny radioindykator z licznikiem Geigera ("Biofiz") na liczniku BOB-33 (lata 60.)
• "Iza" (FPN Nysa) na liczniku DOB-80 (lata 70.)
• "Edukacyjny Licznik Geigera" na liczniku STS-6 (2022)

Przyrządy te pozwalały śledzić częstość zliczania za pomocą trzasków w głośniczku oraz, w niektórych przypadkach, również za pomocą błysków lampki. Dzięki temu nauczyciel mógł demonstrować promieniowanie tła naturalnego i przedmiotów codziennego użytku (związki potasu, farby świecące, siatki Auera), jak również przenikliwość czy prawo odwrotnych kwadratów. 

Dzięki uprzejmości Czytelnika mogę przedstawić jeszcze jeden szkolny indykator promieniowania. Opisany jest jako "Radioindykator typ 164" a na jego płycie czołowej zaznaczono poszczególne moduły:

Dozymetr Mestek NC03 z Aliexpress

Ten dozymetr przypomina omawiany niedawno Mastfuyi FY8825. Podobnie jak on, ma solidną obudowę z gumowymi wstawkami oraz nieliczne funkcje, wszystkie uruchamiane przyciskami na przednim panelu, bez żadnego menu ustawień.

Producentem jest firma Shenzhen Mestek Tools Co. Ltd, oferująca szeroką gamę urządzeń pomiarowych domowego użytku: multimetry, mierniki EMF, czujniki gazu itp.

Uniwersalny radiometr laboratoryjny URL-2

Dzięki uprzejmości Sprzedawcy mogę przedstawić uniwersalny radiometr laboratoryjny URL-2 produkcji ZZUJ "Polon". Konstrukcja stanowi rozwinięcie opracowanego w 1972 r. radiometru URL-1, omawianego na blogu w 2018 r. [LINK]. URL-2 powstał w 1974 r. i wykonano 100 egzemplarzy. Do niedawna nie spotkałem się z nim na rynku wtórnym, pojawiły się tylko 2 egzemplarze URL-1.

Przyrząd jest stacjonarnym radiometrem o wysokiej dokładności. Może współpracować z całą gamą sond pomiarowych z następujących rodzin:

Nowa wersja dozymetru Y-M06 z Aliexpress

Dozymetr Y-M06 został przeze mnie uznany za najgorszy chiński dozymetr, jaki pojawił się na Aliexpress [LINK]. Przyrząd łączył niską czułość na słabe źródła z jednoczesnym osiąganiem absurdalnie wysokich wyników przy silniejszych. Jedyną jego zaletą była... ładna obudowa z metalu. Nie wiem, czy Chińczycy czytają mojego bloga albo dyskusję na Wykopie, jednak na Aliexpress pojawiła się ulepszona wersja dozymetru. Licznik został odsłonięty, co zwiększyło czułość na słabe źródła, a jednocześnie silniejsze nie powodują już nieprawdopodobnego wzrostu wyniku, choć nadal jest on zawyżony. Poza tym dozymetr ma identyczne funkcje jak poprzednik, zatem recenzję ograniczę tylko do różnic.

Obudowa ma inny kształt i liczbę otworów przy głośniczku, pozostał za to otwór z diodą LED, migającą ze stałą częstotliwością, niezależną od częstości zliczania. 

Robimy pojemnik ołowiany

Większość źródeł, z którym ma do czynienia dozymetrysta amator, emituje promieniowanie beta i niskoenergetyczne gamma (szkło uranowe, ceramika z glazurą uranową), niekiedy z małą domieszką twardej emisji gamma (siatki Auera, medaliony Quantum Pendant). Do przechowywania tych obiektów wystarczą słoiki czy blaszane puszki po cukierkach, papierosach lub ciasteczkach. Czasami jednak trafi się obiekt o silniejszej emisji - minerał, kompas, zegarek - który może wymagać skuteczniejszej osłony.  

Ponieważ wydajność osłabienia promieniowania gamma wzrasta wraz z liczbą atomową pierwiastka użytego na osłonę, zatem w ochronie radiologicznej najczęściej stosuje się takie metale, jak żelazo, ołów, rtęć, czy uran. Palmę pierwszeństwa dzierży ołów: ma wysoki ciężar właściwy (11,4 g/cm3) a jednocześnie jest metalem pospolitym, o niskiej temperaturze topnienia (327,5 st. C), który można dowolnie kształtować przez odlewanie, prasowanie, wiercenie, frezowanie itp. Ołów ma też wady - przede wszystkim jego powierzchnia jest porowata, przez co trudno ją odkazić, wymaga więc lakierowania, jeśli chcemy mieć powierzchnię łatwo zmywalną. Takie rozwiązanie zastosowano  np. w ołowianej blaszce na klapce filtra dozymetru ANRI Sosna.

Sonda scyntylacyjna LS-3

Sprzęt dozymetryczny produkowany w Polsce można umownie podzielić na cztery generacje. Generacja zerowa obejmuje przyrządy z końca lat 50. i początku 60., gdy przemysł jądrowy dopiero raczkował, a mierniki i ich wyposażenie wytwarzano metodą rzemieślniczą w tzw. gospodarstwach pomocniczych wyższych uczelni [LINK]. Równolegle pod koniec lat 50. powstała pierwsza generacja, czyli wyroby fabryczne, produkowane przez Zakład Doświadczalny Biura Urządzeń Techniki Jądrowej w małych seriach. Były to radiometr kieszonkowy RK-60 i RK-63, indykator RIK-59, mikrorentgenometr medyczny MR-59, a także radiometry uniwersalne RUS-4 i RUS-5. Do tych ostatnich przyrządów powstała cała rodzina sond:

• licznikowa beta-gamma LGM-2 (12 x STS-5/BOB-33 lub 3 x STS-6) - 50 szt.
• scyntylacyjna LS-1 (scyntylator alfa 12 cm2 z możliwością wymiany)
• scyntylacyjna LS-3 (scyntylator alfa 120 cm2) - 15 szt.
• licznikowa LP-2 z licznikiem proporcjonalnym RZP-40 o powierzchni 100 cm2
• okienkowa LGO-1 (4 liczniki okienkowe 4 mg/cm2)
• okienkowa LGO-5 (3 liczniki okienkowe) - 50 szt.
• okienkowa LGO-7 (7 liczników okienkowych) - 50 szt.

Wszystkie były podłączane do radiometrów za pomocą kabla wielożyłowego z wtykiem o maksymalnie 9 pinach (zwykle wykorzystywano tylko 5). Doprowadzały one osobno wysokie napięcie i zasilanie przedwzmacniacza, a w LGO-7 dodatkowo obsługiwały układ gaszący, niezbędny przy 7 licznikach. Później wraz z radiometrem RUS-5a i RUST-1 wprowadzono podłączenie na jeden przewód koncentryczny, opracowując odpowiednie sondy LGO-5a, LGM-5a i LS-5a - tą generacje uważam za przejściową. Opracowany wówczas standard z wtykiem koncentrycznym stał się obowiązującym w drugiej generacji, powstałej pod koniec lat 60. Obejmowała ona rodzinę sond SSA/SSU/SGB i radiometry RUST-2 oraz URL-1. Tyle tytułem wstępu i systematyki.

Dzięki uprzejmości Czytelnika mogę przedstawić sondę LS-3. Jest to powierzchniowa sonda scyntylacyjna ze scyntylatorem ZnS(Ag), służąca do pomiaru skażeń emiterami alfa przy jednoczesnej niewrażliwości na tło gamma. 

Dozymetr GQ GMC-300S

Amerykańska firma GQ Electronics LLC (https://www.gqelectronicsllc.com/) oferuje szeroką gamę przyrządów dozymetrycznych klasy popularnej. Są to zarówno proste konstrukcje ze szklanym licznikiem M4011, jak również bardziej zaawansowane z licznikami okienkowymi SBT-10A i LND-7317:

• GQ GMC-300E Plus
• GQ GMC-300S
• GQ GMC-320 Plus
• GQ GMC-320S
• GQ GMC-500
• GQ GMC-500 Plus
• GQ GMC-600 Plus 
• GQ GMC-800
• GQ GMC-SE

Spośród nich testowałem GMC-320 Plus w 2020 r. [LINK]. Przyrząd miał swoją uboższą wersję, oznaczoną GMC-300E Plus, jednak ostatecznie zrezygnowałem z zakupu i recenzji. Wersja ta wraca teraz w nieco odświeżonej postaci, oznaczona jako GMC-300S i ten model przedstawię w niniejszym wpisie. 

Herbata z polonem - najsłynniejsze otrucia w historii

Przyznam, że gdy tylko zobaczyłem okładkę z symbolem radioaktywności umieszczonym w filiżance, zapragnąłem mieć tą książkę. Spodziewałem się nowych szczegółów dotyczących otrucia Aleksandra Litwinienki, a także innych przypadków skrytobójstwa, w których użyte zostały radioizotopy.

Trochę się przeliczyłem i niestety na własne życzenie. Książka dotyczy celowych otruć jako takich i większość treści poświęcono tradycyjnym truciznom (botulina, tal, dioksyny, fentanyl).

Przejściowa wersja RKP-1-2

Miernik (monitor) skażeń powierzchni RKP-1-2, wprowadzony w 1975 r., jest ulepszoną wersją RKP-1 z 1969 r. Starszy przyrząd miał następujące cechy charakterystyczne:

• skalę w mR/h i cpm o dość masywnej ramce mikroamperomierza, 
• zasilanie z 2 baterii R-20 w pojemniku zakręcanym zaślepką, taką jak DP-66 i RS-70 
• gniazdo słuchawki na wtyk koncentryczny, to samo co w pierwszych RK-67
• głośnik na tylnym krańcu lewej ścianki obudowy

Nowsza wersja otrzymała skalę w µGy/h (później też nA/kg) i cps, szufladkę na 4 paluszki AA i gniazdo słuchawki typu jack 3.5, a głośnik przesunięto na przedni kraniec boku obudowy. Do niedawna wszystko wydawało się jasne, jednak trafiłem na Allegro na ten mocno sfatygowany egzemplarz. 

https://archiwum.allegro.pl/oferta/miernik-skazen-powierzchni-rkp-1-2-i7723833105.html

Dozymetry DIY z 1973 r.

Trafiła w moje ręce kultowa już książka Janusza Wojciechowskiego Nowoczesne zabawki - elektronika w domu, pracy, szkole. Jest to piąte wydanie (pierwodruk 1962), uzupełnione i poprawione m.in. w oparciu o listy czytelników, zgłaszających problemy i uwagi do zaprezentowanych konstrukcji. 

Książkę oddano do druku w 1973 r. i wydano rok później. Spośród licznych układów elektronicznych, niekiedy bardzo zaawansowanych, zwróciłem uwagę na trzy przyrządy dozymetryczne, opisane w rozdziale 17.7:

Miedziany świecznik z glazurą uranową

Glazura barwiona dodatkiem związków uranu występowała nie tylko na wyrobach ceramicznych, które omawiałem już tutaj wielokrotnie, ale również na przedmiotach metalowych. Do tej pory były to - kolejno:

• miedziana plakietka z wizerunkiem rycerza [LINK]
• miedziany trójkąt [LINK]
• plastikowe puzderko z Wietnamu ze stalową nakładką na pokrywce [LINK]
• miedziana tacka Esmaltes Garcia [LINK]

Niedawno dołączył do nich płaski świecznik, który za chwilę przedstawię. Wypatrzyłem go wzrokowo na dawno nieodwiedzanym stoisku i od razu przysunąłem "żelazko". Szybki wzrost wskazań do końca I zakresu zadecydował o zakupie. 

Slajdy szkoleniowe Wojskowej Agencji Fotograficznej - Sprzęt i kontrola dozometryczna

Właśnie udało mi się kupić na targu rolkę slajdów, zatytułowaną "Sprzęt i kontrola dozometryczna" (!). Jest to jeden z licznych zestawów slajdów (przezroczy) wydanych przez WAF na potrzeby wojska. Dozymetrii poświęcono kilka z nich i jedną część zaraz przedstawię.

Zacznijmy od cech formalnych. Slajdy wykonano na czarno-białym filmie 35 mm o formacie kadru 36x24 mm. Jest to jeden odcinek błony z długą niezapisaną rozbiegówką na początku. Slajdy są przewidziane do wyświetlania ze specjalnego rzutnika, do którego zakładano całą rolkę filmu, przewijanego następnie ręcznym pokrętłem. Tego typu slajdy najczęściej kojarzą się z bajkami dla dzieci, wyświetlanymi z rzutników "Ania", "Jacek", "Bajka B-2", jednak rzutniki te przewijały film w pionie, a nie w poziomie. Poziomy przesuw oferował rzutnik Profil S, mający specjalną przystawkę do tego celu.

Dozymetr Mastfuyi FY8825 z Aliexpress

Dozymetr ten wyróżniają dwie cechy: solidna obudowa z dodatkową gumową osłoną oraz zaskakująco ubogie funkcje. Recenzję przeprowadzę jednak tradycyjnie, zaczynając od podstawowych kwestii.

Przyrząd mierzy moc dawki promieniowania gamma w µSv/h za pomocą szklanego licznika G-M całkowicie zakrytego plastikiem obudowy. Jest to więc tzw. druga szkoła budowy dozymetrów według mojej autorskiej systematyki [LINK].

Dozymetr Zuddo z Aliexpress

Przyrząd ten przywodzi na myśl japoński Air Counter_S lub znacznie powiększony HFS-P3 z Aliexpress. Podobieństwo to jest jednak pozorne.

Dozymetr Zuddo mierzy moc dawki promieniowania gamma i silniejszego beta za pomocą szklanego licznika G-M umieszczonego za ażurową ścianką obudowy, należy więc do I szkoły budowy dozymetrów wedle mojej autorskiej systematyki [LINK]. 

Iskrowy detektor promieniowania alfa

Dzięki uprzejmości Czytelnika mam możliwość przedstawienia detektora iskrowego, wykrywającego cząstki alfa. 

Zasada działania jest prosta. Jedną elektrodą jest metalowa płytka, a drugą kilka bardzo cienkich drutów lub siatka druciana w odległości 1-2 mm. Do elektrod przyłożone jest wysokie napięcie (4-5 kV), bliskie napięciu przebicia. Cząstka alfa jonizując powietrze powoduje przeskok iskry między płytką a drutami. 

https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=SO6HfyUHrbk

Detektor wykrywa tylko cząstki alfa, gdyż mają one wyjątkowo wysoki potencjał jonizacyjny w porównaniu z cząstkami beta i kwantami gamma.

Radiometr scyntylacyjny SRP-68 - starsza wersja

Radiometry scyntylacyjne SRP-68 występowały w dwóch wersjach - nowszej, produkowanej po 1984 r., omawianej przeze mnie na blogu w 2021 r. [LINK] i starszej, powstałej w latach 70., którą przedstawię w niniejszym wpisie. 

Oba przyrządy są miernikami scyntylacyjnymi, przeznaczonymi do precyzyjnych pomiarów promieniowania gamma, głównie podczas prospekcji geologicznej.

Dozymetr Milerd HiStand z baterią słoneczną

Dozymetr ten jest produkcji amerykańskiej firmy Milerd Technology LLC, produkującej różnego rodzaju mierniki, oczyszczacze powietrza i myjki do żywności. Oprócz niego, firma oferuje również takie produkty, jak:

• miernik pola elektromagnetycznego Milerd HiRange,
• miernik radonu Milerd Aero Q4
• miernik jakości powietrza Milerd Aero Q8
• myjka żywności Milerd Detoxer
• oczyszczacze powietrza serii Mini, Smart, PRO, Elite, Power, Drive

Dozymetr Milerd HiStand występuje też jako Mira Safety Geiger-2 w dystrybucji firmy Mira Safety, specjalizującej się w maskach przeciwgazowych i innym sprzęcie ochronnym i to właśnie tą wersję przedstawię w mojej recenzji. 

Sonda scyntylacyjna uniwersalna SSU-70 i SSU-70-2

System modułowej aparatury dozymetrycznej Standard 70 był przeze mnie dwukrotnie omawiany na blogu. Najpierw pokrótce przedstawiłem zestaw znany jako ZAPKS-1 wraz ze skrótowym wyszczególnieniem modułów [LINK], następnie zaś przetestowałem "cyfrowy zestaw zliczający" i trochę szerzej opisałem moduły systemu [LINK]. Teraz pozostała mi do omówienia sonda współpracująca z urządzeniami Standardu 70 znana jako "sonda scyntylacyjna uniwersalna SSU-70-2". 

Opracowano ją w 1971 r. jako SSU-70, a następnie zmodernizowano do wersji SSU-70-2. Modernizacja objęła płytkę przedwzmacniacza, gdzie dodano przełącznik wzmocnienia 1x i 5x, a także zmieniono rozmieszczenie elementów. Od strony wizualnej sondy różnią się tylko pierścieniem łączącym dwie części obudowy - starsza wersja ma czarny, nowsza chromowany. 

Dozymetr Habotest HT-629 z Aliexpress

Firma Habotest oferuje szeroką gamę aparatury pomiarowej powszechnego użytku, od multimetrów, przez mierniki EMF, wiatromierze, luksomierze, pirometry aż po czujniki gazu [LINK]. W ofercie znalazł się też jeden dozymetr, który zaraz Wam przedstawię.

Przyrząd mierzy moc dawki promieniowania gamma i silniejszego beta, a także łączną dawkę. Licznik G-M jest w całości osłonięty plastikiem obudowy, tzw. II szkoła budowy dozymetrów wg mojej systematyki [LINK]

Dozymetr Eco Deyi DY003 z Aliexpress

Pełna nazwa tego dozymetru to Portable Personal WiFi Nuclear Radiation Detector DY003. Produkowany jest przez firmę Dongguan Deyi Electronic Technology Co. Ltd. [LINK], oferującą szeroki wybór przyrządów pomiarowych powszechnego użytku (mierniki smogu, tlenku węgla, termometry, higrometry itp.). 

DY003 przypomina kształtem obudowy rosyjski dozymetr Rodnik 3, jednak ma znacznie więcej funkcji niż tamten prosty przyrząd. 

Detektorem promieniowania jest miniaturowy licznik G-M typu J707, przypominający nasz DOI-30. 

Komora jonizacyjna do pomiaru radonu

Jedne z Czytelników bloga przesłał mi dokumentację skonstruowanego przez siebie miernika stężenia radonu, wykorzystującego komorę jonizacyjną. Oddaję głos Autorowi:

Samodzielna budowa urządzenia do pomiaru narażenia od radonu w powietrzu.

Kilka lat termu natknąłem się na stronę https://www.theremino.com/en/ zawierającą m. in. informacje na temat pomiarów promieniowania jonizującego. Zainteresowały mnie dwie kwestie – wygodne oprogramowanie do akwizycji danych eksperymentalnych, Theremino Geiger, wstępnie skonfigurowane do użytku z szeregiem sensorów promieniowania (https://www.theremino.com/wp-content/uploads/files/Theremino_Geiger_V6.7.zip).

oraz problematyka pomiaru narażenia związanego z obecnością radonu w otoczeniu.

https://www.theremino.com/files/IonChamberV7/Radon_IonChamber_ENG.pdf

wraz z budową odpowiedniego detektora

https://www.theremino.com/files/IonChamberV7/Radon_IonChamberV7_Construction_ENG.pdf

https://www.theremino.com/files/IonChamberV7/Radon_IonChamberV7_Electronics_ENG.pdf

Ze względu na, wydawałoby się, prostotę detektora będącego w istocie rodzajem komory jonizacyjnej, zdecydowałem się na budowę.

Wojenne losy radu

Odkrycie radu przez Marię Skłodowską-Curie i jej męża Piotra Curie (1898) zapoczątkowało nowy okres zarówno w fizyce i chemii, jak również w medycynie. Ponieważ małżonkowie Curie nie opatentowali technologii otrzymywania radu, chcąc by odkrycie służyło całej ludzkości, wkrótce patent zastrzegły korporacje zajmujące się wydobyciem i przetwarzaniem rudy uranowej. Doszło więc do paradoksalnej sytuacji, w której Skłodowska, chcąc podarować rad dla tworzonego w Warszawie Instytutu Radowego, musiała prowadzić zbiórkę wśród Polonii amerykańskiej i organizować odczyty w USA. Ostatecznie udało się zgromadzić niezbędne fundusze, a firma Union Miniere du Haut Katanga, wydobywająca rudę uranu w Kongu (wówczas kolonia Belgii) sprzedała 833,33 mg radu, dorzucając do tego 200 mg gratis z uwagi na wieloletnią współpracę. Ten rad - łącznie 1033 mg w 166 ładunkach - oznaczono RMS ("rad Marii Skłodowskiej"). Instytut otwarto w 1932 r., jeszcze za życia Skłodowskiej, jednak pełne uruchomienie i rozwinięcie działalności zajęło kilka następnych lat. Rozwój Instytutu sprawił, że w 1938 r. dokupiono 533 mg radu, który oznaczono MSC ("Maria Skłodowska-Curie"), łącznie posiadano więc 1566 mg. 

Kaseta na 50 igieł po 6,66 mg radu w Instytucie Radowym, 1936, zbiory NAC

Dozymetr HFS-01 z Aliexpress

Ten dozymetr sprawia wrażenie wariacji na temat BR-9B i XR-1 - zarówno obsługa, jak i funkcjonalność są bardzo podobne. Główną różnicę stanowi obudowa, dłuższa i węższa, a także dwie dodatkowe funkcje.

Przyrząd mierzy moc dawki promieniowania gamma i silniejszego beta za pomocą szklanego licznika G-M, osłoniętego całkowicie plastikiem obudowy. Należy więc do tzw. drugiej szkoły budowy dozymetrów według mojej autorskiej systematyki, którą przedstawiłem w osobnym artykule [LINK]