Dozymetr XR-1 Pro z Aliexpress

Ten miernik jest nową wersją omawianego już BR-9B. Występuje w czterech wariantach:

• XR-1 - dozymetr promieniowania jonizującego, jak BR-9B
• XR-1 Pro - dozymetr promieniowania jonizującego z termometrem i higrometrem
• XR-2 - miernik pola elektromagnetycznego (EMF), jak BR-9A
• XR-3 - przyrząd kombinowany (dozymetr + EMF), jak BR-9C.

Kupując przyrząd pamiętajmy, by wybrać odpowiedni wariant, szczególnie że często mierniki EMF są błędnie oznaczane jako "licznik Geigera" (!). Na szczęście z pomocą przychodzi cena: mierniki EMF są najtańsze, przyrządy kombinowane najdroższe, zaś ceny dozymetrów plasują się pośrodku. 

Przedmiotem recenzji będzie przyrząd XR-1 Pro, czyli dozymetr promieniowania jonizującego z dodatkowymi funkcjami termometru i higrometru, które odróżniają go od podstawowego modelu XR-1, który jest tak naprawdę BR-9B, tylko w innej obudowie.  

Różnice między XR-1 Pro, XR-1 i BR-9B można prześledzić na tej grafice:

https://www.ebay.com/itm/364070872035

Detektorem promieniowania jest szklany licznik G-M typu J-321βɣ, który od stosowanego w BR-9B licznika M4011 różni się praktycznie tylko długością (86 mm +/- 2 mm zamiast 90 mm +/- 2 mm) oraz maksymalnym napięciem pracy (600 V zamiast 550 V). Średnica (10 mm +/- 0,5 mm), zalecane napięcie pracy (380 V), długość plateau (80 V) i jego nachylenie (10%/80V, czyli 0,125%/V) oraz bieg własny (25 cpm) są takie same. 

Licznik umieszczony jest przy lewej ściance, patrząc od strony wyświetlacza. 

Po uruchomieniu dozymetru wita nas Ernest Rutherford, odkrywca jądra atomowego, a także współautor pierwszego licznika Geigera, po czym wyświetla się ekran z opisem funkcji poszczególnych przycisków. 

Wciskamy dowolny klawisz i dozymetr rozpoczyna pomiar. Na ekranie mamy: 

• bieżącą moc dawki w µSv/h [REAL]
• średnią moc dawki z ostatnich 5 min. w µSv/h [AVG]
• łączną dawkę w mSv [ACC]
• wykres mocy dawki z ostatnich 3,5 min. z zaznaczonym poziomem 0,5 i 1 µSv/h ("50" i "100")
• bezpieczeństwo bieżącej mocy dawki [normal/over standard]
• temperaturę powietrza w st. C
• wilgotność względną w %
• dodatkowo na górnym pasku
• kontrolkę dźwięku [tylko impulsy/alarm włączony/alarm wyłączony]
• wartość wybranego progu alarmu mocy dawki [0,5-0,6-0,7-0,8-0,9-1 µSv/h]
• stan baterii

Bieżącą moc dawki widzimy od razu, choć początkowo wynik jest nieco zawyżony (u mnie ~0,2 µSv/h dla tła naturalnego), a i później zdarzają się odskoki, co widać na histogramie. 

Dozymetr obsługujemy przy pomocy 5 przycisków na przednim panelu:

• [L] - przełącza sygnalizację dźwiękową, zmieniając też wygląd kontrolki na górnym pasku:
• kropki - tylko dźwięk impulsów, alarm progowy wyłączony
• głośnik - dźwięk impulsów wyłączony, alarm progowy włączony
• przekreślony głośnik - dźwięk impulsów wyłączony, alarm progowy wyłączony
• [M] - reset pomiaru średniej mocy dawki i histogramu, pomiar bieżącej mocy dawki zostaje bez zmian
• [L] - przełączanie wartości progu alarmu w zakresie 0,5-1 µSv/h co 0,1 µSv/h
• [L]+[R] - reset łącznej dawki
• [ON] - długie przytrzymanie włącza miernik
• [OFF] - krótkie wciśnięcie wyłącza miernik (uwaga, zdradliwe, w większości dozymetrów zarówno włączenie, jak i wyłączenie wymaga długiego przytrzymania)

Czułość dozymetru oceniam jako dobrą, reaguje na większość "domowych" źródeł, również tych o niskiej aktywności. Problem pojawia się tylko przy końcu zakresu (nominalnie 50 µSv/h), kiedy to przyrząd dochodzi do najwyższej wartości, po czym zaczyna liczyć od zera i cykl się powtarza. 

Ponieważ licznik ma dużą czułość, a jest osłonięty jedynie cienkim plastikiem obudowy, zatem przekroczenie 50 µSv/h może wystąpić nawet przy źródłach generujących dużo niższą moc dawki, szczególnie przy wysokoenergetycznym promieniowaniu (minerały, farby radowe). Ten sam problem występował przy BR-9B i dziwię się, że go nie rozwiązali. Z drugiej strony nie występuje wrażliwość licznika G-M na promieniowanie ultrafioletowe, zawarte w świetle słonecznym, co sprawdziłem uruchamiając dozymetr z otwartą obudową na parapecie okna. Możemy więc wywiercić otwory w obudowie, by ułatwić docieranie niskoenergetycznego promieniowania do licznika G-M i jeszcze bardziej zwiększyć czułość dozymetru na słabe źródła. Oczywiście po takiej manipulacji wynik będzie zawyżony, musimy więc wybrać, czy zależy nam bardziej na czułości czy wiarygodności wskazań. Rozwiązaniem pośrednim jest wycięcie fragmentu obudowy i zrobienie z niego klapki, mocowanej np. na magnesach. Możemy taką klapkę wzmocnić cienką blaszką ołowianą i zrobić z XR-1 Pro improwizowany radiometr beta-gamma - ten przyrząd sprawia wrażenie najbardziej odpowiedniego do takich przeróbek.

XR-1 Pro, podobnie jak poprzednik, zasilany jest z 3 baterii AA, które nie są dostarczane razem z miernikiem. Instrukcja nie podaje czasu pracy na jednym baterii, ale w serwisie Walmart znalazłem informację, że dozymetr pracuje min. 8 godzin, zaś z wyłączonym wyświetlaczem do 30 dni [LINK]. Problem w tym, że ten miernik nie ma opcji wyłączenia wyświetlacza, zarówno automatycznego, jak i ręcznego.

Zamiast ogniw pierwotnych (zwykłych baterii) możemy stosować akumulatorki, wówczas jest możliwość ich ładowania w dozymetrze za pośrednictwem portu USB-C.

Dozymetr dostarczany jest w kartonowym pudełku wraz z kablem i książeczkową instrukcją, wspólną dla wszystkich modeli serii XR.

Miernik występuje też w białej wersji kolorystycznej, parametry i obsługa są identyczne:

Źródło - Lazada.com

Czas na podsumowanie. XR-1 Pro jest całkiem udanym budżetowym dozymetrem, który zmierzy promieniowanie od większości "domowych" źródeł. Ma wyraźną przewagę nad swoim poprzednikiem BR-9B - skrócono czas uśredniania z 7,5 minut do 5, wydłużono wykres z 2,5 minuty do 3,5, a także dodano możliwość regulowania progu alarmu, choć nadal w wąskich granicach (0,5-1 µSv/h). Miernik polecam na początek przygody z dozymetrią albo do sporadycznego użycia, gdy nie chcemy wydawać dużej kwoty, ale potrzebujemy jakiegoś przyrządu dozymetrycznego "na wszelki wypadek". 

Plusy

• dobra czułość
• prostota użytkowania
• niska cena

Minusy

• przepełnianie zakresu pomiarowego powyżej 50 µSv/h
• brak menu ustawień