21 stycznia, 2024

Dozymetr STORA-T RKS-01

Ukraińska firma Ecotest (https://ecotestgroup.com/pl) produkuje szeroką gamę sprzętu dozymetrycznego, zarówno do zastosowań profesjonalnych, jak i do użytku domowego. Najbardziej znana jest seria kieszonkowych dozymetrów Terra, z których modele Terra P i MKS-05 były omawiane na blogu, odpowiednio w roku 2018 i 2021. Warto tu wymienić DKG-21M, MKS-U, DoseG, a także serię STORA. Obecnie produkowany jest model STORA ABG z licznikiem okienkowym mierzącym promieniowanie alfa, beta i gamma [LINK]. Jego poprzednikami były modele STORA-TU (4 liczniki SBM-20), STORA oraz STORA-T. Właśnie ten ostatni dzięki uprzejmości Czytelnika @hamasz238 mogę Wam przedstawić. 

Przyrząd mierzy moc dawki promieniowania gamma w µSv/h, a także łączną dawkę w mSv i aktywność beta w rozp/min/cm2. Tryb zliczania łącznej dawki odróżnia go od podstawowego modelu STORA (bez litery T). 

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=77&topic=24

Detektorem promieniowania jest popularny licznik G-M typu SBM-20, czuły na emisję gamma o energii od 30 keV i beta od 500 keV. Osłonięto go zdejmowanym filtrem, odcinającym emisję beta i wyrównującym charakterystykę energetyczną przy pomiarze mocy dawki gamma.


W wypożyczonym egzemplarzu filtr był dorabiany z blachy aluminiowej o grubości 1,8 mm, dodatkowo pogrubionej warstwą 0,8-0,9 mm ołowiu.  Doskonale spełnia on swoją rolę, aczkolwiek nie wiem, jaki filtr był zastosowany oryginalnie i na ile skutecznie zastępuje go ten zamiennik. 


Dozymetr przeznaczony jest do użytku popularnego, stąd napisy na spodniej stronie koło okienka pomiarowego, informujące o normach promieniowania:
  • gamma - do 0,3 µSv/h
  • beta - 10 rozp/min/cm2 ponad tło
Wynik podawany jest na czterocyfrowym wyświetlaczu LCD typu IŻC5-4/8 (ИЖЦ5-4/8), znanym choćby z dozymetrów Biełła.


Miernik obsługujemy dwoma przyciskami:

  • РЕЖИМ (duży, żółty)
    • długie wciśnięcie - włącznik
    • krótkie wciśnięcie - przełączanie poszczególnych trybów pracy
    • przechodzenie do kolejnej cyfry przy zmianie wartości progów
  • ПОРІГ (mały, szary)
    • krótkie wciśnięcie - wyświetla wartość progu alarmu w danym trybie
    • długie wciśnięcie -  modyfikuje wartość progu alarmu dla danego trybu: zaczyna migać pierwsza cyfra z prawej i kolejnymi wciśnięciami przycisku zwiększamy wartość od 0 do 9, a przyciskiem РЕЖИМ przechodzimy do kolejnej cyfry, również jeśli jej nie modyfikujemy.

Tryby pracy mamy następujące - kolejno:

  • pomiar mocy dawki gamma (µSv/h)
  • pomiar łącznej dawki gamma (mSv)
  • pomiar aktywności beta (rozp/min/cm2)
  • czas od uruchomienia przyrządu (hh:mm)
  • zegar (hh:mm)

W przypadku pierwszych trzech trybów wybranie każdego z nich powoduje miganie diody LED pod odpowiednim napisem, podobnie jak w dozymetrze Terra MKS-05. Błyski te mają stałą częstotliwość, niezależnie od częstości zliczania.

Inaczej oznaczono dwa ostatnie tryby. W trybie pomiaru czasu pracy nie świeci się żadna dioda, ale na migają wszystkie cyfry, zaś kropka między nimi wyświetlana jest stale:


Odwrotnie w trybie zegara, miga tylko kropka:


Przyznam, że jest to dość intuicyjne i trudno pomylić ze sobą oba ostatnie tryby.

***

Pomiar rozpoczyna się od razu po uruchomieniu dozymetru i trwa 50 s, po czym emitowany jest sygnał dźwiękowy, a wynik pozostaje na wyświetlaczu do momentu upłynięcia kolejnego okresu pomiaru, kiedy jest aktualizowany. W przypadku wyższych poziomów promieniowania czas pomiaru ulega skróceniu i wynik jest szybciej odświeżany. Nie ma możliwości zresetowania pomiaru wcześniej, chyba że ponownie uruchomimy dozymetr.


Równolegle z pomiarem mocy dawki zliczana jest łączna dawka. Wynik podawany jest w milisiwertach, a najmniejsza możliwa do zmierzenia dawka to 0,001 mSv (1 µSv). Musimy więc poczekać 10 godzin przy tle 0,1 µSv/h, aby nałapać 1 µSv. Podczas testów dozymetr po całej dobie pomiaru na moim biurku pokazał 2 µSv, niestety z uwagi na brak jeszcze jednego miejsca po przecinku nie da się ocenić, czy było to tylko  2,1 µSv (moc dawki 0,88 µSv/h), czy już 2,88 µSv (0,12 µSv/h). Pomiar łącznej dawki odbywa się również podczas pracy dozymetru w trybie pomiaru aktywności beta.

Pomiar emisji beta odbywa się w tysiącach rozpadów na minutę z centymetra kwadratowego, zatem wynik 0,858 dla medalionu Quantum Pendant faktycznie oznacza 858 rozp/min/cm2. Podobnie jak przy pomiarze promieniowania gamma, czas pomiaru ulega skróceniu przy wyższych aktywnościach. Jak widać na filmie, dozymetr reaguje nawet na niskoaktywne szkło uranowe, ale musimy wówczas odczekać cały 50-sekundowy cykl:


Przykładowe odczyty - jak widać zakres pomiaru emisji beta trudno przekroczyć:

  • złoty okragły odpromiennik "Anti Radiations" - 151 - 206 - 190 rozp/min/cm2
  • kontrolka DP-66M - 64.000-67.000 rozp/min/cm2
  • kontrolka Landis & Gyr EMB-3
    • przez okienko - 22.000-24.000 rozp/min/cm2
    • bezpośrednio - 800.000 rozp/min/cm2
  • kafel z glazurą uranową - 4.800-5.200 rozp/min/cm2
  • solniczka Fiestaware - 2.100-2.300 rozp/min/cm2
  • wazonik z żółtą glazurą - 364 rozp/min/cm2
  • "but" z pomarańczową glazurą - 1936 rozp/min/cm2
  • kulisty wazon z pomarańczową glazurą - 58.00-6.700 rozp/min/cm2
  • skala DP-63A - 90.980-95.000 rozp/min/cm2

Podczas pomiaru mocy dawki gamma i aktywności beta impulsy są sygnalizowane dźwiękiem, którego nie można bezpośrednio wyłączyć. Dźwięk wyłącza się tylko wtedy, jeśli wejdziemy w tryb wyświetlania łącznej dawki, odliczania czasu pracy dozymetru oraz zegara.

Tryb pomiaru czasu pracy dozymetru jest przydatny, jeśli chcemy kontrolować przyjętą łączną dawkę. Jest to przedostatni z trybów, licząc od trybu pomiaru mocy dawki, a wyróżnia się miganiem wszystkich cyfr z pozostawieniem tylko kropki pomiędzy cyframi. Dzięki temu nie pomylimy tego trybu z zegarem. W tym trybie odliczane są minuty i godziny od uruchomienia przyrządu, ale uwaga, czas resetuje się po dojściu do 24 godzin (!), choć zresetowaniu nie ulega łączna dawka. Może to być mylące i szkoda, że konstruktorzy nie dopuścili szerszego zakresu pomiarowego, np. 99 godzin i 59 minut (4 doby). Drugą opcją byłoby przejście do wyświetlania samych godzin po przekroczeniu pojemności wyświetlacza. 

Zegar w formacie 24-godzinnym to ostatni tryb pracy dozymetru. Tutaj miga tylko kropka między cyframi, tak jak często ma to miejsce w elektronicznych zegarkach. Czas ustawiamy, przytrzymując przycisk ПОРІГ, wówczas po sygnale dźwiękowym zacznie migać ostatnia cyfra. Modyfikujemy ją przyciskiem ПОРІГ i wciskamy РЕЖИМ by przejść do następnej. Jeśli nie chcemy zmodyfikować którejś cyfry, po prostu wciskamy РЕЖИМ.


***

Dozymetr ma alarm progowy, sygnalizujący dwutonowym sygnałem dźwiękowym przekroczenie określonego poziomu promieniowania. Próg alarmowy można ustawić spośród całego zakresu pomiarowego we wszystkich trzech trybach pracy (moc dawki, dawka, aktywność). W tym celu wybieramy żądany tryb pracy i wciskamy przycisk ПОРІГ. Wyświetli się wtedy wartość progu i dozymetr od razu wróci do trybu pomiaru. Aby zmienić wartość progu, musimy przytrzymać przycisk ПОРІГ, wtedy dozymetr wyda sygnał dźwiękowy, a pierwsza z prawej cyfra zacznie migać. Wciskamy ПОРІГ, aby ją zmodyfikować, albo РЕЖИМ by przejść do następnej. W ten sposób ustawiamy wszystkie cyfry. 

Wartość progu niestety ulega zresetowaniu po wyłączeniu zasilania,  a ponieważ fabryczne progi są ustawione dość nisko (0,2 µSv/h, 0,01 mSv, 20 rozp/min/cm2), musimy pamiętać, by zaraz po uruchomieniu wybrać wyższe wartości. Jest to najpoważniejsza wada dozymetru, którą zresztą odziedziczy Terra MKS-05.

Jeśli alarm progowy się uruchomi, wówczas nie wyłączymy go w prosty sposób. Możemy albo wyłączyć dozymetr, albo przytrzymać przycisk ПОРІГ i szybko ustawić wyższy próg niż aktualny. W przeciwnym wypadku musimy odsunąć się od źródła promieniowania i poczekać na koniec bieżącego cyklu pomiarowego.

***

Zasilanie odbywa się z dwóch baterii AA, umieszczonych w specjalnym koszyku, do którego przymocowano sznureczek, pozwalający na łatwe jego wyjęcie.


Jeden komplet baterii powinien starczyć na 2500 godzin pracy, ale wątpię w te dane.

Obudowa jest ogromna, większa nawet niż Palesse 26K-86, co dziwi szczególnie w kontekście zastosowanego licznika - późniejsze modele Terra z tym samym detektorem były dużo mniejsze. Duża obudowa jest mało poręczna, a przy tym podatna na uszkodzenia, szczególnie że jakość wykonania tego miernika nie jest najwyższa. Plastik trzeszczy w dłoniach i ugina się przy nacisku na boczne krawędzie - ewidentnie zabrakło wzmocnienia w połowie długości obudowy:

Wolę nie myśleć o skutkach ewentualnego upuszczenia dozymetru na twardą powierzchnię.

Zerknijmy jeszcze do wnętrza. Sercem dozymetru jest mikroprocesor PIC16LC924-04I/L. Licznik G-M umieszczono w rynience ze stali nierdzewnej, podobnej do tej stosowanej w dozymetrach Prypeć. Skutecznie osłania ona licznik od promieniowania docierającego z boków i od tyłu.

Co ciekawe, w dozymetrze STORA-T montowano płytki drukowane od wersji STORA-TU, mającej cztery liczniki SBM-20 zamiast jednego. 

***

Czas na podsumowanie. Zakup tego miernika w jakimkolwiek innym celu niż kolekcjonerski po prostu nie ma sensu. Oczywiście, jeśli możemy go kupić tanio (jak ten egzemplarz, kosztujący 250 zł z uwagi na nieoryginalną klapkę), to będziemy mieli całkiem przyzwoity dozymetr wystarczający do większości domowych źródeł, zarówno słabszych, jak i dość silnych. W przeciwnym wypadku lepiej kupić Terrę MKS-05, która przy podobnych parametrach jest mniejsza i znacznie solidniej wykonana, a obecnie pojawia się za 600-1000 zł. STORA-T, obok modelu STORA, jest chyba najrzadziej występującym miernikiem z serii, nawet za naszą wschodnią granicą. Znacznie częściej występuje model STORA-TU z czterema licznikami G-M lub w nowszym wykonaniu, z licznikiem okienkowym. Mam nadzieję kiedyś przetestować również te bardziej zaawansowane modele. 

Plusy:

  • duża czułość
  • szeroki zakres pomiarowy (również emisji beta)
  • mały pobór prądu

Minusy

  • długi czas pomiaru
  • resetowanie wartości progów po wyłączeniu zasilania
  • duża obudowa
  • niska jakość wykonania
Jeżeli mieliście styczność z tym dozymetrem albo innymi miernikami z serii STORA, dajcie znać w komentarzach!

***


Zachęcam też do wspierania bloga, zarówno pośrednio, poprzez zakup dozymetrów [LINK], jak i bezpośrednio, przez Patronite lub BuyCoffeeTo 





Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

Jeśli znajdziesz błąd lub chcesz podzielić się opinią, zapraszam!

[komentarz ukaże się po zatwierdzeniu przez administratora - treści reklamowe i SPAM nie będą publikowane!]