Kompas mapowy Silva type 2 z farbą radową

Szwedzka firma Silva (https://silvasweden.com/) znana jest z doskonałej jakości kompasów, a także innego ekwipunku outdoorowego. Z jej wyrobami po raz pierwszy zetknąłem się dzięki recenzji kompasu Typ 3 autorstwa Adama [LINK]. Potem kupiłem model 4/54 z oświetlaczami trytowymi [LINK], a całkiem niedawno trafił mi się egzemplarz oznaczony Type 2, czyli jeden z pierwszych. Pozostałe kompasy firmy Silva można zobaczyć na stronie Compassipedia [LINK], są tam też wyroby innych producentów.

Kompas ten jest de facto busolą (różnice omówiłem m.in. przy okazji busoli AK - LINK), ale pozostańmy przy potocznym nazewnictwie.

Limbus wyskalowany jest w tysięcznych (0-6400), co zdradza wojskowe przeznaczenie kompasu. Jedna tysięczna jest to kąt, pod jakim widzimy łuk długości 1 m z odległości 1 km. W zależności od przyjętego systemu okrąg dzieli się na 6400 tysięcznych ("z nadmiarem", w państwach NATO) lub 6000 tysięcznych ("z niedomiarem", w państwach Układu Warszawskiego). 

Na spodzie  znajduje się dodatkowa podziałka w gradach (0-400), znanych też jako gon lub gradus, jednostkach stosowanych głównie w geodezji [LINK]. 

Oznaczenia kierunków są w języku szwedzkim:

• N - nord (norr) – północ
• Ö - ost (öster) – wschód
• S - syd (söder) – południe
• V - väst (väster) – zachód

Farba radowa znajduje się łącznie w 4 miejscach. Oczywistym jest czerwona połowa igły magnetycznej, która powinna wskazywać północ - w moim egzemplarzu jednak wskazuje... południe! Nie wiem, czy to wada fabryczna, czy może doszło do jakiegoś przemagnesowania tego kompasu?

Trzy pozostałe znaczniki to okrągłe kropki - dwie umieszczone we wgłębieniach płytki kompasu, a jeden w limbusie, pośrodku litery N oznaczającej północ. 

Do wykrywania farb świecących (nie tylko radowych, ale też okresowego świecenia czy oświetlaczy trytowych) bardzo przydatna jest lampa UV. Powoduje ona luminescencję luminoforów zawartych w tych źródłach światła, nawet jeśli nie świecą już one pod wpływem promieniowania na skutek zniszczenia struktury krystalicznej (farby radowe) lub naturalnego rozpadu radioizotopu (oświetlacze trytowe).

Do tych celów szczególnie przydatne są źródła emitujące ultrafiolet o długości fali 365 nm, czyli albo świetlówki, albo specjalne diody LED. Typowe latarki UV z LED-ami dają ultrafiolet o długości fali 390 nm, zbliżający się już do zakresu fioletowego światła widzialnego (400-700 nm). Silna dominanta światła fioletowego sprawia, że luminescencja nie jest widoczna:

Radowe znaczniki w przedstawianym tutaj kompasie Silva type 2 przywodzą na myśl typ 3 omawiany przez Adama. W nim jednak były tylko dwa znaczniki (oprócz igły), w tym jeden wydłużony, z większą ilością farby radowej:

Jeśli chcemy upewnić się, że faktycznie mamy tam farbę radową, bardzo przydatna jest sonda z miniaturowym okienkowym licznikiem G-M, np. UABG-1. Dzięki małemu okienku (4 mm średnicy) zmierzy ona promieniowanie tylko z danego punktu, przy odcięciu większości emisji idącej z boków.

Pomiary aktywności sondą UABG-1 przedstawiają się następująco:

• znacznik na limbusie - 2242 imp/10s (224,2 cps = 13452 cpm)
• znacznik na płytce przy limbusie - 920/imp/10 s (92 cps = 5520 cpm), od dołu 66 imp/10 s
• znacznik na skraju płytki - 1159 imp/10 s (115,9 cps = 6954 cpm), od dołu 29 imp/10 s
• znacznik na igle magnetycznej - 291 imp/10 s (29,1 cps = 1746 cpm), od dołu 6 imp/10 s

Z uwagi na obecność kilku źródeł promieniowania trudno jest dokonać miarodajnego pomiaru zarówno z całego kompasu (potrzebny byłby detektor o dużej powierzchni), jak i poszczególnych elementów świecących (wówczas nawet mały detektor rejestruje promieniowanie od sąsiednich znaczników). Należało więc tak ustawić limbus oraz obracać kompas wokół osi pionowej, by igła, znacznik na limbusie i znaczniki na płytce były jak najbardziej oddalone. Pomiary przeprowadziłem więc osobno:

• limbus (igła i znacznik na pierścieniu):
• ANRI Sosna - 5,12/55,37 µSv/h
• Prypeć - 9,7/54 µSv/h
• MKS-01SA1M - 12,8/115 µSv/h
• RadiaScan 701A: 
• tryb gamma - 7,2 µSv/h
• tryb alfa - 11006 rozp/min/cm2 (12209 łącznie)
• EKO-C (SBT-10A) - 6,5/>99,99 µSv/h
• EKO-C (pancake) - 6,7-7,2/211 µSv/h
• Radex Obsidian - 7,2 µSv/h
• Raysid - 4,84 µSv/h
• sam znacznik na pierścieniu limbusa:
• Prypeć - 4,4-4,6 µSv/h
• MKS-01SA1M:
• tryb gamma - 5,6 µSv/h
• tryb beta - 12100 rozp/min/cm2
• tryb alfa - >30000 rozp/min/cm2
• RadiaScan 701A:
• tryb gamma - 4,7 µSv/h
• tryb alfa - 19217 rozp/min/cm2 (21990 łącznie)
• Radex Obsidian: 
• pomiar łączny - 5,7 µSv/h
• pomiar beta/gamma - 3,19 µSv/h/7680rozp/min/cm2
• Raysid - 4,2-4,8 µSv/h
• sama końcówka igły magnetycznej (po ustawieniu kompasu w ten sposób, by znalazła się jak najdalej od znacznika na limbusie):
• Radex Obsidian:
• pomiar łączny - 9,6 µSv/h
• pomiar beta/gamma - 6,38 µSv/h, 7240 rozp/min/cm2

• znacznik na płytce:
• ANRI Sosna - 1,48/32,41 µSv/h
• Prypeć - 2,8/50 µSv/h
• MKS-01SA1M:
• tryb gamma - 2,5/70 µSv/h
• tryb beta - 6750 rozp/min/cm2
• tryb alfa - 20400 rozp/min/cm2
• RadiaScan 701A - 1,8 µSv/h
• EKO-C (pancake) - 1,4-1,5/85 µSv/h
• Radex Obsidian: 
• pomiar łączny - 2,5 µSv/h
• pomiar beta/gamma - 0,99 µSv/h, 3430 rozp/min/cm2
• Raysid - 1,9-2,4 µSv/h

• znacznik przy limbusie
• Radex Obsidian
• pomiar łączny - 4,65 µSv/h 
• pomiar beta/gamma - 2,56 µv/h, 5320 rozp/min/cm2
• Raysid - 2,68-3,12 µSv/h
• inne dozymetry trudno zbliżyć

Jedynym dozymetrem, który może objąć całą powierzchnię kompasu, jest monitor skażeń RKP-1-2, wyposażony w 3 liczniki G-M typu STS-6/SBM-19/BOI-53:

• tryb pomiaru aktywności (3 liczniki pracują) - 800 cps
• tryb pomiaru mocy dawki (pracuje tylko środkowy licznik) - 40 µSv/h

Odległość, z której kompas jest wykrywany:

• RKP-1-2 - 65 cm
• Raysid - 35 cm

Poziom promieniowania nie jest wysoki i nie stwarza zagrożenia nawet przy długotrwałym narażeniu, jednak Silva type 2 niesie ze sobą dwa inne niebezpieczeństwa. Pierwszym jest ryzyko kruszenia się farby radowej, która nie jest niczym zabezpieczona. Drugie to ekshalacja radonu, który swobodnie wydobywa się ze znaczników na płytce i limbusie. 

Pomiar sondą scyntylacyjną SSA-1P wykazał 24 imp/10 s (144 cpm) na spodniej stronie kompasu i 7 imp/10 s (42 cpm) na wewnętrznej stronie pokrywki plastikowego pojemnika, w którym jest przechowywany. Warto więc przechowywać ten kompas (i inne z farbą radową) w szczelnych pojemnikach, najlepiej z warstwą węgla aktywnego na dnie, a także unikać dotykania gołymi rękami.

 

Jeżeli macie podobny kompas lub inny model (niekoniecznie firmy Silva), dajcie znać w komentarzach!

***

Podoba Ci się mój blog i chcesz wesprzeć twórcę? Zapraszam na Patronite - https://patronite.pl/