Fińska firma RADOS do niedawna była samodzielnym podmiotem produkującym profesjonalny sprzęt dozymetryczny. Kilka lat temu została wykupiona przez Mirion Technologies, podobnie jak inny producent - Canberra. Stąd też prezentowany w niniejszym wpisie RDS-80 może występować w wersji produkowanej przez Rados albo nowszej, sygnowanej już przez Mirion.
 |
| Źródło - LINK |
Radiometr wyróżnia się wzmocnioną obudową, obsługą jednym przyciskiem i okienkowym licznikiem G-M o dużej czułości.
.jpg)
W dozymetrze zastosowano licznik z okienkiem mikowym o średnicy 44 mm (1,74 cala), powierzchni 15,2 cm2 i gęstości powierzchniowej 1,5-2 mg/cm2.
Deklarowana czułość przedstawia się następująco:
- alfa od 2 MeV
- beta od 100 keV
- gamma od 5 keV do 1,3 MeV (https://www.laurussystems.com/wp-content/uploads/RDS_80_Manual_v101.pdf)
Podane parametry wydają się być niespójne. Czułość na emisję alfa sprawia wrażenie za wysokiej, a jeśli jest prawdziwa, to z kolei czułość na promieniowanie beta jest za niska, liczniki o tak cienkim okienku powinny rejestrować cząstki beta od 35-50 keV. Dla porównania licznik okienkowy LND-7317 z dozymetru Inspector Alert o średnicy okienka 45 mm (1,75") i gęstości powierzchniowej 1,5-2 mg/cm2:
- alfa od 2,6 MeV (wydajność > 80% przy 3,6 MeV)
- beta od 50 keV (wydajność 35 % przy 50 keV i 75% przy 100 keV)
- gamma od 10 keV przez okienko i 40 keV przez obudowę (wydajność 3500 cpm/mr/h).
Z kolei niedawno omawiany Victoreen 190 z sondą 489-100D ma licznik o średnicy 4,44 cm, gęstości powierzchniowej 1,4-2 mg/cm2 i rejestruje promieniowanie:
- alfa od 3,5 MeV
- beta od 35 keV
- gamma od 6 keV
Generalnie emisję beta od 100 keV rejestrują liczniki z grubszym okienkiem (2-2,5 mg/cm2), które wykrywają emisję alfa dopiero od 4 MeV. Kontaktowałem się nawet w tej sprawie z producentem i uzyskałem informację, że specyfikacje są bardzo ściśle przestrzegane, a podany poziom czułości jest minimalnym gwarantowanym, z możliwością odchyłki in plus.
Licznik umieszczony jest za ochronną kratką o dużych okach (3,8 x 3,8 mm), na głębokości 5 mm poniżej jej poziomu.
Osłonięty jest zdejmowanym plastikowym kapturkiem, umieszczonym na żyłce przymocowanej do radiometru.
Pomiar odbywa się w jednostkach częstości zliczania (cps) lub aktywności powierzchniowej (Bq/cm2), w tym drugim przypadku można zaprogramować współczynniki kalibracyjne dla 9 różnych izotopów, jak również odejmowanie tła. Niestety dozymetr nie ma opcji pomiaru mocy dawki gamma, choć w przypadku licznika okienkowego wystarczy cienka plastikowa przesłona, by uzyskać wyrównany energetycznie wynik samej emisji gamma. Takie rozwiązanie zastosowano m.in. w rosyjskim EKO-1 firmy "Ekorad", jak również w mierniku Rotem RAM GENE-1 Mark II, gdzie obok diody sygnalizującej tryb pracy zaznaczono, czy pomiar ma się odbywać z założoną osłoną detektora czy bez niej:
 |
| Źródło - eBay |
Wynik podawany jest na sześciocyfrowym wyświetlaczu LCD z włączanym zielonym podświetleniem. Zakres pomiarowy od 1 do 100.000 cps z dokładnością do 1 cps lub 0,01 - 1.000.000 Bq/cm2 z dokładnością do 0,001 Bq/cm2.
Według instrukcji (v.1.01 z 2006 r.), przy pomiarze w Bq/cm2 po przekroczeniu 99.999 Bq/cm2 wynik jest wyświetlany w notacji naukowej, np. 2,34E5, jednak w moim egzemplarzu nastąpiło po prostu przesunięcie przecinka i obcięcie ostatniej cyfry wyniku:
Prawdopodobnie mam starszą wersję, RDS-80 był produkowany od 1995 r.
***
Dozymetr obsługujemy jednym przyciskiem, którego dłuższe i krótsze wciśnięcia pozwalają na wejście do menu i zmianę parametrów konfiguracyjnych. Nie jest to wygodne ani intuicyjne, zatem lektura instrukcji będzie konieczna. Opiszę tutaj najważniejsze funkcje radiometru, z wyszczególnieniem tych, mających największe znaczenie dla amatora. Pierwszą opcją, jaka się wyświetla po dłuższym (ok. 5 s) przyciśnięciu klawisza przy pracującym mierniku jest OFF.
Jeśli nie chcemy wyłączyć radiometru, puszczamy klawisz i wciskamy jeszcze raz, od tej pory kolejne krótkie wciśnięcia będą przewijać pozycje menu, a dłuższe wchodzić do nich. Menu główne będzie aktywne przez 7 sekund, jeśli w tym czasie nie wciśniemy przycisku, wrócimy do ekranu pomiaru. Jak wejdziemy w dane podmenu, to krótkie wciśnięcia przewijają dostępne opcje, zaś długie modyfikują ustawienia, przy czym po modyfikacji musimy jeszcze raz długo przycisnąć przycisk dla zatwierdzenia zmian. Jeśli wtedy wciśniemy przycisk krótko, wrócimy do głównego menu, w którym wyświetli się następna pozycja i będziemy musieli się przeklikiwać przez całe menu.
Dla ułatwienia pod koniec każdego dłuższego wciśnięcia przycisku rozlega się długi sygnał dźwiękowy, informujący nas, że dozymetr przyjął polecenie uruchamiane przez długie przytrzymanie przycisku. Krótkie wciśnięcia powodują krótki sygnał. Wszystkie podmenu są aktywne przez 10 sekund, brak naszej akcji w tym czasie powoduje automatyczny powrót do ekranu pomiaru bez zapisania dokonanej modyfikacji.
Pozycje menu głównego przedstawiają się następująco - ich nazwy przedstawiłem w pisowni oryginalnej, która stanowi kombinacje wielkich i małych liter, możliwych do uzyskania z typowych siedmiosegmentowych cyfr wyświetlacza:
- AccU - łączna liczba zliczeń liczona w tysiącach zliczeń (kc - kilo counts) i opcja ich resetu, zliczenia są rejestrowane nawet jeśli mierzymy w Bq/cm2
- Unit - jednostka pomiaru (cps lub Bq/cm2)
- cHirP - dźwięk impulsów (wyłączony, sygnalizacja każdego impulsu lub tylko 1/16)
- bGcor - odejmowanie tła (działa tylko przy pomiarze w Bq/cm2, wymaga ponownego uruchomienia miernika)
- ALarL - alarm progowy (do wyboru zaprogramowane wartości 0,4, 1, 4, 10, 100, 500, 1.000, 10.000 cps lub Bq/cm2 z możliwością modyfikacji po podłączeniu dozymetru do komputera)
- iSotco - współczynnik kalibracyjny dla danego izotopu do pomiaru w Bq/cm2 (możliwość zaprogramowania do 9 współczynników, jedna z wartości jest domyślna - 645, mój egzemplarz ma zaprogramowaną jeszcze drugą - 2238, pozostałe są nieustawione - wartość 10.000)
- diAG - diagnostyka - dozymetr wyświetla wszystkie cyfry i włącza podświetlanie LCD, następnie pokazuje stan baterii w %, a potem wersję oprogramowania
- irdA - włączenie komunikacji przez port podczerwieni (IrDA), jeśli przez 20 s nie zostanie nawiązana łączność, opcja się wyłącza, przy aktywnej łączności pomiar nie jest prowadzony
- HiSto - interwał zapisu wyników w funkcji histogramu, mogącego zapamiętać 480 pomiarów, po zapełnieniu pamięci najstarsze wyniki są nadpisywane, zapis może się odbywać w odstępnie od 10 do 14.400 s, odczyt danych jest możliwy tylko w programie komputerowym, z którym łączymy się via IrDA
Graficzny schemat wszystkich funkcji i ich opcji uruchamianych w/w przyciskiem możemy znaleźć w instrukcji:
Sytuacja częściowo poprawia się przy zmianie jednostki na Bq/cm2, gdzie rozdzielczość pomiaru jest większa i lepiej widać drobne fluktuacje tła, wynik jednak nadal spada powoli. Przeprowadziłem testy, zaczynając od ustabilizowania tła na poziomie 0,167 - 0,179 Bq/cm2, następnie zbliżyłem miernik do pokrywy ze szkła kryształowego. W ciągu 10 sekund wynik wzrósł do 0,2 Bq/cm2 i nieco powyżej, jednak 0,3 Bq/cm2 osiągnął dopiero po 1 minucie, 0,44 Bq/cm2 po 1,5 minuty i 0,5 Bq/cm2 po 2 minutach. Po odsunięciu źródła mierzyłem czas spadku wyniku. Pierwsze 10 s wynik był jak zamrożony, następnie stopniowo spadał, ale po 3 minutach (!) wyświetlacz nadal pokazywał 0,3 Bq/cm2. Niestety jak nagrałem filmik, to akurat spadek wyniku do tła naturalnego był szybszy, ok. 30 s.
Radiometr testowałem również na targu, gdzie dobrze się sprawdził przy większych aktywnościach, jak np. ceramice z glazurą uranową, gdzie skok wskazań był szybki i wyraźny.
Przy mniejszych aktywnościach jednak nie wiedziałem, czy prowadzić dalej pomiar, licząc na wzrost aktywności, czy po prostu obiekt jest nieaktywny. Testy powtórzyłem w trybie Bq/cm2, używając wyrobów ze szkła uranowego o różnych aktywnościach. Czas reakcji był szybki nawet przy przedmiotach dających ledwie 0,4-0,7 µSv/h łącznej emisji na dozymetrze Prypeć, powolna reakcja na wzrost i spadek zaczęła się dopiero przy bardzo mało aktywnych, takich na poziomie szkła kryształowego:
Tak rozbudowane testy pokazały, że jakkolwiek RDS-80 wykrywa nawet bardzo słabe źródła, to w praktyce amatora, liczącego każdą sekundę na targu staroci, nadal niepokonany będzie... RKS-20.03 Prypeć. Oczywiście przewagą Radosa jest czułość na promieniowanie alfa, ale w większości "domowych" źródeł z szeregu uranowo-radowego i torowego nie występuje ono samodzielnie.
Oczywiście pamiętajmy, że pomiar w Bq/cm2 ma jedynie wartość porównawczą, jeśli nie wiemy, dla jakiego izotopu został ustalony współczynnik kalibracyjny w radiometrze, a także od jakich izotopów pochodzi mierzone promieniowanie. Kalibracja wymagałaby źródeł o znanej aktywności powierzchniowej i byłaby ważna tylko dla tych izotopów. Powyższe pomiary prowadziłem ze współczynnikiem 2238, po jego zmianie na wartość domyślną (645) tło wynosiło 0,039-0,042 Bq/cm2 zamiast 0,16-0,2 Bq/cm2, zaś imbryk firmy Sarreguemines z nadrukami uranowymi 1,15 Bq/cm2 zamiast 4,7 Bq/cm2. Teoretycznie więc, jeśli mierzymy promieniowanie o nieznanym widmie, lepiej używać pomiaru w "surowych" jednostkach częstości zliczania (cps), niestety w dozymetrze Rados RDS-80 ten pomiar będzie miał mniejszą rozdzielczość niż w jednostkach aktywności powierzchniowej.
***
Rados RDS-80 ma alarm progowy, ustawiany w menu AlarL. Wartości progów są wspólne dla pomiaru w cps i Bq/cm2 (0,4, 1, 4, 10, 100, 500, 1.000 or 10.000), zatem dwie pierwsze przy pomiarze w cps uaktywnią się nawet przy tle naturalnym. Modyfikacja fabrycznych progów możliwa jest tylko po podłączeniu dozymetru do komputera. Przekroczenie zaprogramowanego progu powoduje emisję sygnału dźwiękowego (2 sygnały na sekundę) oraz miganie wyświetlacza. Alarm kasujemy wciskając przycisk. Z kolei przekroczenie zakresu pomiarowego powoduje wyświetlenie komunikatu oFL i ciągły dźwięk o dwóch częstotliwościach, bez możliwości resetu - musimy podsunąć dozymetr od źródła albo go wyłączyć.
***
Dozymetr ma solidną obudowę z grubego plastiku, do której zamocowano smycz na szyję. Korpus jest dosyć pękaty z racji wystającego cylindra mieszczącego licznik G-M
Mój egzemplarz sprawia wrażenie produktu przejściowego - na przednim panelu ma jeszcze logo Rados, jednak nalepka z tyłu już jest sygnowana przez Mirion Technologies, z zaznaczoną w nawiasie nazwą poprzedniego producenta.
Dozymetr cały czas znajduje się w ofercie firmy Mirion:
 |
| Źródło - LINK |
Z tego co się dowiedziałem, jest produkowany w dwóch wersjach, RDS-80 (CPS i Bq/cm2) oraz RDS-80A (CPM/DPM). Cena każdego to 5.400,00 PLN + koszt dostawy (350,00 PLN) + VAT(23%).
***
Miernik ma również wersję do pomiaru promieniowania gamma, oznaczoną RDS-30. Przyrząd różni się obudową, która nie ma wystającego cylindra z okienkowym licznikiem G-M, ale jego obsługa i większość funkcji są identyczne.
 |
| https://www.amazon.co.jp/-/en/Radiation-Survey-Counter-microsievert-Measurement/dp/B005EKLQ9K |
Czas na podsumowanie. Dozymetr ma bardzo wysoką czułość, jedną z najwyższych wśród przyrządów z licznikiem okienkowym, ale jednocześnie w trybie pomiaru częstości zliczania małą rozdzielczość pomiaru na samym początku zakresu, co utrudnia pomiar niskoaktywnych źródeł. Przy niewielkich przekroczeniach tła naturalnego słyszymy wzrost częstości zliczania, zaś wyświetlacz uparcie pokazuje 1 cps. Z kolei przy spadku wyniku zbyt długo utrzymują się wahania w okolicy 4-8 cps. Sytuacja się poprawia przy pomiarze w Bq/cm2, gdzie rozdzielczość jest znacznie wyższa, choć i tu wynik nieraz rośnie i spada powoli. Problematyczna jest również modyfikacja ustawień jednym przyciskiem, choć z drugiej strony mamy liczne opcje konfiguracyjne. Plusem jest z kolei solidna obudowa, choć mogłaby być cieńsza, a także długi czas pracy na jednym komplecie baterii.
Plusy
- bardzo wysoka czułość
- możliwość zaprogramowania 9 współczynników kalibracyjnych
- solidne wykonanie
- mały pobór prądu
Minusy
- kłopotliwa modyfikacja ustawień jednym przyciskiem
- mała rozdzielczość pomiaru na początku zakresu w trybie cps
- wynik nie spada od razu do tła naturalnego w obu trybach
- brak trybu pomiaru gamma
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz
Jeśli znajdziesz błąd lub chcesz podzielić się opinią, zapraszam!
[komentarz ukaże się po zatwierdzeniu przez administratora - treści reklamowe i SPAM nie będą publikowane!]