Sonda scyntylacyjna SSU-3-2

Sonda ta jest rozwinięciem SSU-3, wprowadzonej do produkcji w 1967 r. wraz z całą rodziną sond SGB, SSU i SSA, przeznaczonych do radiometrów RUST i MSP, których systematykę przedstawiłem osobno [LINK]. Atest CLOR nr 110 uzyskała w 1979 r. i wedle moich danych wykonano 500 szt.

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=65&topic=33

Podobnie jak poprzedniczka, jest to uniwersalna sonda scyntylacyjna, która za pomocą zestawu wymiennych scyntylatorów może mierzyć promieniowanie:

• alfa - scyntylator ZnS(Ag)
• beta - scyntylator plastikowy
• gamma - scyntylator NaI(Tl)
• rentgenowskie - cienki scyntylator NaI(Tl)

scyntylatory alfa ZnS(Ag) - z lewej SAD-12, z prawej SPF-35
http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=65&topic=33

scyntylator gamma NaI(Tl) typu SKG
http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=65&topic=33

W stosunku do wcześniejszej wersji wprowadzono kilka modyfikacji. Od strony zewnętrznej jest to pierścień mocujący oprawkę wymiennych scyntylatorów do korpusu sondy - w tej wersji jest srebrny, a nie czarny.

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=65&topic=33

Jest to zresztą ogólna tendencja w modyfikacjach sond produkcji ZZUJ "Polon" - czarne pierścienie zastąpiono srebrnymi w SSU-70-2 oraz nowszych wersjach SSA-1P.

Druga różnica jest znacznie bardziej istotna - we wnętrzu sondy oprócz dzielnika napięcia umieszczono również przedwzmacniacz na trzech tranzystorach.

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=65&topic=33

Porównajmy to z wnętrzem SSU-3, gdzie jest tylko dzielnik napięcia, ale konstrukcja mechaniczna z dociskiem sprężynowym, który dociska fotopowielacz do scyntylatora, jest praktycznie identyczna:

W SSU-3-2 zastosowano dodatkową płytkę drukowaną, na której umieszczono układ elektroniczny przedwzmacniacza, połączony z rezystorami dzielnika napięcia, które zamocowano bezpośrednio do wyprowadzeń gniazda fotopowielacza:

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=65&topic=33

Prezentowany egzemplarz sondy ma fotopowielacz S12FS52A:

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=65&topic=33

Jego oznaczenia odczytujemy następująco: S - do pomiarów spektrometrycznych, 12 - liczba dynod, F - fotokatoda przednia, S - fotokatoda antymonowo-cezowa (SbCs) typu S11, 52 - średnica fotopowielacza w mm, A - wykonanie ulepszone. 

Fotopowielacz jest umieszczony w ekranie magnetycznym z permaloju i dodatkowo uszczelniony uszczelką:

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=65&topic=33

Wymiary i mocowanie fotopowielacza S12FS52A są identyczne z przeznczonym do pomiarów ilościowych M12FS52A, stosowanym w starszych SSA-1P - oba fotopowielacze są zamienne:

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=65&topic=33

Sonda po całkowitym demontażu wygląda tak:

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=65&topic=33

SSU-3-2 przechowywana jest w styropianowym pudełku, mieszczącym również akcesoria dodatkowe:

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=65&topic=33

Zwraca uwagę długość wybrania na sondę - pudełko może służyć też do znacznie dłuższej SSU-70 i SSU-70-2:

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=65&topic=33

W pudełku w specjalnych wycięciach znajdują się kolejno od lewej: dwa scyntylatory beta (żółte), pierścienie mocujące scyntylator gamma, dwa scyntylatory alfa, jeden scyntylator gamma, krążek zaciemniający i buteleczka wazeliny optycznej.

Krążek zaciemniający chroni czoło fotopowielacza od światła, kiedy nie jest założony żaden scyntylator - w przeciwnym razie światło (zwłaszcza słoneczne) powodowałoby stopniowe zużycie (wypalenie) dynod fotopowielacza.

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=65&topic=33

Pierścienie uszczelniające stosowane są przy scyntylatorach gamma - zapobiegają przedostawania się światła między boczną ścianką obudowy scyntylatora a oprawką, powinny wpasować się w rowek na obudowie scyntylatora:

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=65&topic=33

Wazelina optyczna zapewnia przyleganie scyntylatora do czoła fotopowielacza a tym samym ułatwia transmisję impulsów świetlnych i ogranicza straty, co jest szczególnie istotne przy małych aktywnościach i pomiarach spektrometrycznych:

http://forum.rhbz.org/topic.php?forum=65&topic=33

Na koniec specyfikacja z dokumentacji "Polonu":

Sonda w swej nowszej wersji była do niedawna produkowana i oferowana przez Polon-Alfa w cenie 6200 zł netto:

https://pomiarymetr.pl/pomiar.php?typ=ssu-3-2

Niestety już od 1,5 roku nie jest dostępna (potwierdzałem 26.06.2025 bezpośrednio w Polon-Alfa), jednak ogłoszenie na stronie Pomiarymetr.pl nadal jest widoczne.

Dostępna obecnie wersja instrukcji to II wydanie z 2001 r. [LINK], niestety nie udało mi się dotrzeć do pierwszego wydania. 

Z uwagi na obecność przedwzmacniacza a także fotopowielacz przeznaczony do pomiarów spektrometrycznych sonda ma wyższe parametry użytkowe niż SSU-3, szczególnie przy pomiarze małych aktywności czy zbieraniu spektrum. Tym niemniej do pomiarów ilościowych i prostych spektrometrycznych wystarczy nam starsza SSU-3.

Jeśli dysponujecie egzemplarzem sondy lub dokumentacją do niej albo chcecie uzupełnić powyższy wpis, dajcie znać w komentarzach!

***

Zachęcam też do wspierania bloga, zarówno pośrednio, poprzez zakup dozymetrów [LINK], jak i bezpośrednio, przez Patronite lub BuyCoffeeTo