Pisząc wpis o polskich przedwojennych reklamach radioaktywnych kosmetyków [LINK] znalazłem również reklamy uzdrowisk i wód mineralnych. Część zawarłem w tamtym tekście, jednak by nie zaciemniać obrazu i nie zwiększać objętości notki, postanowiłem poświęcić osobny wpis uzdrowiskom, oferującym radioaktywne wody lecznicze, okłady czy inhalacje.
Większość poniższych uzdrowisk wykorzystywała wody mineralne, tzw. radoczynne, obecnie zwane radonowymi, czyli zawierające radon-222, radioaktywny gaz, będący produktem rozpadu radu-226. Wody te były pite w pijalniach, a także służyły do kąpieli, zaś wydobywający się z nich radon (zwany wówczas emanacją radu) można było wdychać w specjalnych "emanatoriach" (inhalatoriach). Stosowano również okłady z radioaktywnego mułu,
Na początku przytoczę historię uzdrowiska, od którego wszystko się zaczęło. Był to Jachymov w kraju karlowarskim na terenie obecnych Czech (wówczas w Cesarstwie Niemieckim, pod nazwą Sankt Joachimsthal). W mieście tym wydobywano rudy srebra, a towarzyszącą im blendę smolistą składowano na hałdach, nie mając dla niej zastosowania. Gdy złoża zaczęły się wyczerpywać, starano się wydobywać i zagospodarować blendę, aby utrzymać zatrudnienie. Wówczas w 1852 r. Austriacki achemik Adolf Patera udoskonalił proces stosowania związków uranu jako barwnika w przemyśle szklarskim i ceramicznym - na mniejszą skalę uran stosowano w tym celu już w czasach jego odkrywcy, Martina Klaprotha (1743-1817). Jachyomv stał się ważnym ośrodkiem produkcji barwników uranowych, niezbędnych do produkcji szkła uranowego oraz ceramiki z glazurą uranową. Wyługowane odpady poprodukcyjne z Jachymova, niezawierające już uranu, posłużyły Marii Skłodowskiej-Curie i jej mężowi Piotrowi do wyizolowania radu i polonu. Odkrycie radioaktywności i pierwiastków radioaktywnych spowodowało zastosowanie ich do leczenia chorób. Wiązano z tym duże nadzieje i zaczęto badać wody mineralne pod tym kątem.
Stwierdzono silną radioaktywność wód leczniczych z
Bad Gastein i postanowiono wykorzystać do tych celów również wody kopalniane z Jachymova. W styczniu 1905 dokonano badań tej wody, a rok później powstały pierwsze prywatne uzdrowiska. Następnie prowadzenie schronisk przejęło państwo. W 1912 r. otwarto hotel uzdrowiskowy, Radium Palace, będący pierwszą taką placówką na świecie.
Oprócz działalności uzdrowiskowej wytwarzano w Jachymowie okłady radowe "Radiumchema", dystrybuowane również w Polsce. Były na tyle pożądane, że dopuszczano się fałszowania, co nie było trudne wobec praktycznego braku aparatury dozymetrycznej - reklamy ostrzegały więc, że oryginalne okłady mają godło Czechosłowacji:
Marka Jachymowa (wówczas St. Joachimsthal) była tak silna, że znajdujące się wówczas pod panowaniem Austro-Węgier uzdrowisko w Lubieniu reklamowało się jako "a la Joachimsthal" (1914):
Od Lubienia zacznę przytaczanie reklam, jakie udało mi się znaleźć na łamach pracy i nie tylko. Rok 1932:
Inowrocław 1932:
Truskawiec 1929:
Ciechocinek:
Goczałkowice-Zdrój 1938:
W książce telefonicznej z 1937 r. znalazłem szersze omówienie radioaktywnych wód mineralnych ówczesnej Polski, które przytaczam we fragmentach, zachowując, gdzie można, oryginalną pisownię:
[WSTĘP]
Kąpiele solankowe ciepłe mamy w licznych zdrojowiskach solankowych; mamy otwarte baseny do
kąpieli i pływania w Ciechocinku, gdzie cieplica solankowa daje ogromne ilości cieplej solanki, umożliwiając stworzenie "wewnętrznego ciepłego morza polskiego".
Z dziedziny wód mineralnych brak nam jedynie
wód arsenowych, gorzkich prostych, wód radioczynnych i cieplic obojętnych. Ale czy są to naprawdę poważne braki?
Najsilniejsze zdrojowisko radioczynne na świecie
Jahymow (Joaehimstal) w Czechach zawiodło nadzieje co do swego rozkwitu mimo rozgłosu, jaki rudy radonośne tej miejscowości przyniosły. Okazało si ę, iż kąpiele takie działają przedewszystkiem tylko przez wdychanie emanacji [tj. radonu], zaś picie tych wód musi być dawkowane bardzo ostrożnie i skąpo, gdyż uszkodzenia
okazały się nierzadkie. Lecznictwo radowe poszło
innemi drogami, niż się spodziewano. Głównie stało
się metodą jakby chirurgiczną w leczeniu nowotworów a w medycynie wewnętrznej znalazło zastosowanie we wziewalniach, jakich mamy kilka w Polsce (tak np.
Szczawnica, Inowrocław. Lubień Wielki pod Lwowem
i in.) i w postaci okładów z rudy radoczynnej, których
dowolną ilość wszędzie mieć można z prawie nieograniczoną trwałością. Zdrojowiska nasze zaopatrzone
są w takie okłady.
Zdrojowiska arsenowe wiodą nikły żywot zagranicą. Farmakoterapia zastępuje zupełnie ich potrzebę.
Wody gorzkie są artykułem aptecznym, ich zdroje są
urządzone tylko na wywóz. Cieplice obojętne nie są niczem osobliwem z punktu widzenia leczniczego
JASTRZĘBIE-ZDRÓJ
Uzdrowisko położone jest w południowej części powiatu rybnickiego, niedaleko granicy czeskiej w okolicy
pagórkowatej, lesistej.
Dogodne polaczenia kolejowe z Katowicami, Warszawą, Łodzią, Rybnikiem i Zebrzydowicami. Szosy
asfaltowe prowadzą we wszystkich kierunkach. Poczta
telegraf i telefon na miejscu. Klimat umiarkowany.
Uzdrowisko posiada solankę jodobromową. radioaktywną i własne pokłady borowinowe. W 3 budynkach mieszczą się łazienki do kąpieli solankowych, kwasowęglowych i borowinowych. W osobnym budynku
elektroterapia, posiadająca lampy kwarcowe, lampy
Sollux, diatermię, aparat Roentgena i szafki elektryczne.
W oddziale wodoleczniczym udzielane są kąpiele
i natryski specjalne lecznicze. Oprócz tego zakład posiada wziewalnie (inhalacje), pijalnie, kąpiele solankowe dla dzieci i specjalne urządzenie dla kąpieli słonecznych z natryskiem.
Wskazania lecznicze: gościec stawów i mięśni, zapalenia nerwów, zołzy, dna, krzywica, choroby kobiece (stany pozapalne), rekonwalescencja po operacjach, stany wyczerpania umysłowego i fizycznego, niedomagania układu nerwowego, miażdżyca tętnic i schorzenia mięśnia sercowego miernego stopnia.
Przeciwwskazania: gruźlica płuc, wszelkie stany
gorączkowe i choroby zakaźne.
[...]
KUTY
Miasteczko-letnisko, leży w pow. kosowskim, woj.
stanisławowskiego, u stóp Karpat południowo-wschodnich, 338 m n. p. m. Stacja linii kolejowej Śniatyń - Kuty.
Klimat bardzo łagodny, najwięcej w roku dni
słonecznych. Poczta, telegraf, telefon w miejscu.
Kąpiele orzeźwiające w górskiej rzece Czeremoszu.
której woda odznacza się radioczynnością. Idealny
pobyt dla osób wątłych, anemicznych, ozdrowieńców.
[...]
RABKA
Leży w Karpatach zachodnich, w pow. makowskim, woj. krakowskiego, na wysokości 500 - 560 m
n. p. m., na płaskowzgórzu, otoczonym od wschodu,
zachodu i p61nocy wysokimi górami.
Stacja kolejowa Rabka Zdrój. Urząd pocztowy,
telegraficzny i telefony.
Rabka posiada klimat podgórski, łagodny i suchy.
Odznacza się idealną czystością powietrza, małą ilością opadów, silną insolacją. Jedenaście źródeł daje solankę radioczynną znacznej zawartości jodu i bromu.
Wskazania lecznicze: choroby konstytucjonalne
dzieci i młodzieży; krzywica, skaza wysiękowa, skaza
limfatyczna neurolimfatyczna, niedorozwój, niedokrewność.
Informacji udziela Komisja Zdrojowa i Zarząd
Zakładu Kąpielowego w Rabce Zdroju. Tel. Nr. 2 i 60
ZAKOPANE
Obecnie wytęża się siły w kierunku wybudowania w Zakopanym dużego i nowoczesnego zakładu przyrodoleczniczego z działami: hydro-, mechano-, elektro i światło-lecznictwa. Zaczątkiem tego zakładu jest park leśny na Antałówce z plażą do nasłoneczniania, boiskiem gimnastycznym, tuszami, kąpielami kaskadowymi i t. p. Odrębny ośrodek tego typu znajduje się w Jaszczurówce, odleglej od centrum o trzy kilometry, a jest nim
basen pływacki i kąpielowy, naturalnej radioczynnej
cieplicy, policzony również z plażą i boiskiem gimnastycznym.
***
Przy omawianiu ruchu turystycznego i uzdrowisk w województwie krakowskim (1930), stwierdzono, że prawie wszystkie zdroje są radioaktywne:
Tytułem uzupełnienia zamieszczam kilka reklam zagranicznych uzdrowisk z interesującego nas okresu:
Uzdrowisko
Friedrichroda w powiecie Gotha w Turyngii w ówczesnym Cesarstwie Niemieckim - dwujęzyczna bułgarska reklama z 1917 r. - prezentuję tylko wersję niemiecką. Jak widać leczenie odbywało się w emanatorium radonowym, piciem wód radonowych, jak również... zastrzykami:
Bad Elster w powiecie Vogtland w Saksonii, znowu reklama bułgarsko-niemiecka (1919), tym razem obie wersje zmieściły się na skanie
Wiesbaden w Hesji, jedno z najstarszych uzdrowisk w Europie - reklama z 1927 r.
 |
| https://www.digitale-bibliothek-mv.de/viewer/fullscreen/PPN770593852_1916/405/ |
Trenczyńskie Cieplice w ówczesnej Czechosłowacji (dziś na terenie Słowacji), reklama w Ilustrowanym Kurierze Codziennym z 1930 r. wspomina o radioaktywnych kąpielach mułowych:
 |
http://mbc.malopolska.pl/dlibra/publication?id=70593&tab=3
|
II wojna światowa zniszczyła wiele uzdrowisk, w tym również oferujących wody radonowe, ale niektóre placówki szybko rozpoczęły pracę już w pierwszych latach powojennych:
To jednak inna historia. Nadmienię tylko, że po zakończeniu wydobycia uranu w Kowarach, w dawnej kopalni "Podgórze" otwarto inhalatorium radonowe, czynne w latach 1969-1989 - pisałem o nim osobno [
LINK]. Obecnie pozostałości inhalatorium można zwiedzać wraz z całą kopalnią [
LINK]. Z kolei czynne inhalatorium działa w hotelu Jelenia Struga przy kopalni "Liczyrzepa" i jest dość intensywnie reklamowane podczas zwiedzania tej kopalni [
LINK].
***
Przy okazji zachęcam do odwiedzenia choć niektórych z powyższych uzdrowisk, tak jak zrobił to Maciek (pozdrowienia!), udostępniając na łamach bloga ciekawą, ilustrowaną fotorelację ze Świeradowa-Zdroju [
LINK].
Jeśli dokonywaliście pomiarów w uzdrowiskach znanych z wód radonowych, dajcie znać w komentarzach!
***
Zachęcam też do wspierania bloga, zarówno pośrednio, poprzez zakup dozymetrów [
LINK], jak i bezpośrednio, przez Patronite lub BuyCoffeeTo
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz
Jeśli znajdziesz błąd lub chcesz podzielić się opinią, zapraszam!
[komentarz ukaże się po zatwierdzeniu przez administratora - treści reklamowe i SPAM nie będą publikowane!]